Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti b. B. Berkinov, D. S. Ashurova, M. K. Abdullaeva, G. E. Zahidov

90

---

XII BOB. MINTAQALARDA TASHQI IQTISODIY FAOLIYAT 
KO’RSATKICHLARINI PROGNOZLASHTIRISHNING
USLUBIY ASOSLARI.
12.1. Tashqi iqtisodiy faoliyatni shakllantirishdagi asosiy
ko’rsatkichlar.
Tashqi iqtisodiy faoliyatni prognozlashtirishdan asosiy maqsad 
O’zbekiston Respublikasini iqtisodiy integrasiiya va milliy iqtisodiyotni 
rivoj lantirishda 
qalharo 
Mehnat 
taqsimotiga 
kirishi 
natijasida 
rivojlanishning samarali yo’nalishini aniqlash va mamlakatning strategik 
maqsadiga erishishini amalga oshirish hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasining boshqa davlatlar bilan tashqi iqtisodiy 
aloqalarini rivoj lantirishni prognoz qilishda milliy tarmoqlami ko’tarish va 
birinchi navbatda iqtisodiyotning real sektorini rivojlantirish ko’zda 
tutiladi.
Tashqi savdoni pognoz qilish bojxona hizmatining bojxona statistikasi 
tahlili asosida, Markaziy Bank tomonidan ishlab chiqilgan O’zbekiston 
Respublikasi to’lov balansini, ichki va tashqi bozorlaridagi talab 
dinamikasi.
Import sifatida quyidagilar hisobga olinadi:
-ichki iste’mol uchun olib keltirilgan tovarlar;
-bojxona territoriyasiga qayta ishlash uchun olib keltirilgan torvarlar;
- O’zbekiston Respublikasi hududiqa bojxona territoriyasiga olib 
kelingan va bojxona omborika tushirilgan tovarlar;
- horijiy tovarlar magazinlar uchun bojxona tariflarisiz realizasiiya 
uchun olib keltirilgan tovarlar;
-O’zbekiston hududiqa bir va undan ortiq muddat ichida turish uchun 
keltirilgan horijiy tovarlar;
- O’zbekiston Respublikasi hududidagi bojxonaga olib keltirilgan 
tovalar, qaysiki, horijiy tovarlar favqulotda vaziyatlar uchun olib 
keltirilgan bo’lsa.
Ko’rsatkichlami prognoz qilishda quyidagi tamoyillami hisobga 
olish zarur:
•barcha harajat va natijalami to’liq hisobga olish;
• baza variantlari bilan taqqoslash tamoyili;
• harajat va natijalami hisobga olishda taqqoslama ko’rinish.
• bir hil vaqt oraliqida harajat va natijani amalga oshirish tamoyili.
91

---

Prognoz ko’rsatkichlarini amalga oshirishda eksportning iqtisodiy 
samaradorlik muhim hisoblanadi. Tovarlar, mahsulotlar va hizmatlar 
eksportining iqtisodiy samaradorlik ko’rsatkichi quyidagicha hisoblanadi: 
Eeks=Ovf+Vr- X e
bu erda EekS - eksportning iqtisodiy samaradorlik ko’rsatkichi, so’mda;
Ovf- valyuta tushumi orqali hisobga olinib, valyuta tushumini shu 
kundagi kursini so’mdagi ifodasi;
Vr- davlatga sotilishi lozim bo’lgan valyutani sotishdan olgan 
tushumning so’mdagi ifodasi;
X e- eksport uchun korhona harajatlari, bu o’z navbatida reklama, 
marketing, transport, sug’urt, bojxona tariflarini o ’z ichiga oladi.
Iqtisodiy mazmuniga ko’ra samaradorlik foyda tushunchasiga mos 
keladi.
Eksportning 
iqtisodiy 
samaradorligi 
ko’rsatkichi 
quyidagicha 
hisoblanadi:
E=(Ovf+Vr) / X e
E - Eksportning iqtisodiy samaradorligi ko’rsatkichi, so’m/so’m.
Samaradorlikni iqtisodiy moqiyati shundaki, har bir so’m harajatning 
foydaliligi qandayligini ko’rsatadi. Eksportning samaradorligi shartiga 
ko’ra bu ko’rsatkich birdan yuqori bo’lishi lozim.
Maxsulotni qaysi holatdai ichki bozorda va qaysi holatdai tashqi 
bozorda sotish foydaliligini hisobga olish zarur.
Jadvalda keltirilgan uslubiyatga asoslansak, valyuta kursi 5 so’m/doll. 
bo’lganida ichki bozorda va aksincha 6 so’m/doll. 
bo’lganida tashqi 
bozorda sotish foydalidir. SHunday qilib, milliy valyuta kursining horijiy 
valyutaga nisbatan pasayishi eksport operasiiyasining samaradorligini 
oshiradi.