Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti g’. E. Zaxidov, M. T. Asqarova, Z. A. Djumayev, L. F. Amirov

Davlat budjeti xarajatlari.

Davlat budjeti xarajatlari davlatning ijtimoiy-iqtisodiy siyosatining moddiy mazmunini aks ettiradi. O‘zbekiston Respulikasi davlat budjeti xarajatlarining keyingi yillardagi tarkibiy tahlillari ko‘rsatadiki, xarajatlar nominal mazmunda (mutlaq ko‘rsatkichlarida) ortib borayotganligi kuzatishimiz mumkin. Lekin, uning yalpi ichki mahsulotga nisbatan salmog‘ining kamayib borish tendensiyasi kuzatilmoqda.
Shu bilan bir qatorda davlat budjeti xarajatlari tarkibida ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy himoyalash xarajatlarining izchil ravishda ortib borayotganligi davlatimiz tomonidan kuchli ijtimoiy siyosatning moliyaviy asoslarini shakllantirilayotganligini kuzatishimiz mumkin. Buni quyidagi jadval ma’lumotlaridan ko‘rishimiz mumkin.

10.1-jadval Davlat budjeti xarajatlari (YaIM ga nisbatan % da)⁶⁶

Ko‘rsatkichlar		2011		2013		2015	6	2017	2018
Davlat budjeti xarajatlari, jami						20,5	20,5	19,8	19,6
aholini ijtimoiy qo‘llab-								10,9	10,5
								2,1	2,1
								1,3	1,3
Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, sud organlari xarajatlari								0,8	0,8
						3	3	4,7	4,9

Davlat budjeti xarajatlarining tarkibidagi ijtimoiy-madaniy tadbir xarajatlari yil sayin oshib borgan. Keyingi 5 yil mobaynida jami budjet xarajatlarining tarkibida ijtimoiy sohaga qilinayotgan xarajatlar 2012 yilda 58,3%dan 2018 yilda 58,6% gacha o‘sib borgan. Ushbu holat o‘z navbatida, jahondagi barcha davlatlar orasida eng yuqori ko‘rsatkichni tashkil etadiki, o‘z navbatida Respublikamizda izchil amalga oshirilayotgan ijtimoiy islohotlarning uzoq, strategik ahamiyatga ega ekanligidan dalolatdir. shuningdek, ushbu xarajatlarning o‘sib borishi bilan birga ular davlat budjeti xarajtlari tarkibida eng yuqori salmoqni tashkil etmoqda.

⁶⁶ O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi ma’lumotlari
7 yilga kelib ushbu xarajatlarning jami davlat budjeti xarajatlaridagi salmog‘i 10,6 %ni takil etgan. Lekin ushbu xarajatlar nominal mazmunda o‘sib borgan.
Markazlashtirilgan investitsiyalarni budjetdan moliyalashtirish 2012 yilda 1174 mlrd. so‘m, 2013 yilda 1300 mlrd. so‘mni va 2017 yilda 2104 ‘mni tashkil etgan. Bu o‘z navbatida hozirgi kunda amalga oshirilayotgan qtisodiyotni modernizatsiya qilish va yangilash, innovatsion texnologiyalarni keng joriy qilish bilan bog‘liq yirik va strategik ahamtyatga ega bo‘lgan loyihalarni moliyalashtirishda budjet investitsiyalarining ham ahamiyati yuqoriligidan dalolat beradi.
Ta’lim va tibbiyot muassasalarini rekonstruksiya qilish, kapital ta’mirlash va jihozlash fondiga ajratililayotgan mablag’larning oshib borshi ta’lim va tibbiyot muassasalarini modernizatsiya qilish orqali ta’lim va soliqni saqlash bo‘yicha xizmatlar sifatini yanada yuksaltirish, pirovardida aholining intellektual salohiyati va turmush farovonligini yuksaltirishda davlat budjeti alohida ahamiyatga ega bo‘layotganini tasdiqlaydi.
foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2017 yilga kelib bu xarajatlar 4,4 foizni tashkil etgan. Demak, nominal mazmunda ushbu xarajatlar qariyib 2 barobardan ko‘p o‘sgan bo‘lsa-da, ularning budjet xarajatlaridagi 0,5 f.b.ga ko‘paygan.
Yuqoridagi jadvaldagi budjet xarajatlari budjet siyosatining asosiy yo‘nalishlarini o‘zida ifoda etib, unda tabiiy ravishda ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash masalalari ustuvor ekani kuzatilmoqda. Davlat budjetining ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash xarajatlari asosan ta’lim, sog‘liqni saqlash, madaniyat va sport, ilm-fan, ijtimoiy ta’minot va ijtimoiy nafaqalardan tashkil

2010-2018 yillardagi davlat moliyasi tizimi barqarorligini ta’minlash bo‘yicha islohotlardagi muhim qadamlardan biri bu bir nafar o‘quvchiga (tarbiyalanuvchiga) xarajatlarning bazaviy me’yorlaridan kelib chiqqan holda maktabgacha tarbiya bolalari muassasalari, umumta’lim maktablari, akademik litseylar va kasb-hunar kollejlarining budjetini rejalashtirish va xarajatlarini moliyalashtirish tartibini joriy etilganligi va

2010 yildan boshlab ushbu tartibni respublikaning barcha hududlaridagi mazkur muassasalarga tatbiq etilgani hisoblanadi. Natijaga yo‘naltirilgan budjetlashtirishning ushbu elementi budjet muassasalarining moliyaviy mustaqilligini oshirilishini ta’minlab xarajatlarning manzilli va maqsadli sarflanishi uchun sharoit yaratilishiga olib kelmoqda. Ushbu islohotlarning samarali natijalariga erishishda davlat budjeti xarajatlarining hissasi yuqori bo‘lmoqda.
Davlat budjeti ijrosining g‘aznachilik tizimini joriy etilishi natijasida xarajatlarini manzilli va maqsadli sarflanishini ta’minlanishi natijasida xarajatlarning maksimal iqtisod qilinishi ta’minlanmoqda.

3.