Тошкент давлат иқтисодиёт университети


Download 1.17 Mb.
Pdf ko'rish
bet43/89
Sana14.10.2023
Hajmi1.17 Mb.
#1702291
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   89
Bog'liq
biznes strategiyasi (2)

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 



80 
Мавзу 7. Тармоқ кўркамлиги ва рақобатбардошлик таққосланиши: 
Shell\DPM модели 
 
Shell\DPM моделининг тарихи ва тузилмаси. 
Shell\DPM моделида асосий холатлар. 
Shell\DPM моделининг кучли ва кучсиз томонлари. 
7.1. Shell\DPM моделининг тарихи ва тузилмаси. 
1975 йилда Shell Британия- Голландия кимевий компанияси узининг 
стратегик тахлил ва режалаштириш моделини ишлаб чиқардилар ва жорий 
этдилар, йўналтирилган сиесат матрицаси номини билан таралди. Унинг 
пайдо булиши иктисодиет мухити динамикасининг фазилатлари уша 
пайтдаги энергетик кризиси билан чамбарчас боглик бўлган: нефть хом 
ашёси билан жахон бозорининг тулиб кетганлиги, нефть хом ашёси 
нархининг доимий пасайиши, соха фойдасининг паст ва доимий пасайиши, 
юқори инфляция. Шундай вазиятда узок муддатли инвестицион стратегияни 
танлаш хакида гап кетганда бундай молиявий прогнозлаштиришнинг 
анъанавий методи фойдасиз булиб колди. У пайтдаги кенг таркалган BCG ва 
GE\McKinsey моделидан фарклирок Shell\DPM модели тахлил килинаетган 
компаниянинг утмишдаги ютукларнинг бахоланишига суянмайди ва асосан 
хозирги сохадаги холатнинг ривожланишини тахлилига жалб килинди. 
 
Бундай вертикал интеграллашган корпоратив тузилмаларда ва Shell 
компанияси хам шулар жумласидандир, хамда бошқа йирик нефть 
компанияларнинг тузилмасида, алохида бир нефтни кайта ишлаб чиқарадиган 
заводларни молиялаштириш хакида ва бошқа хужалик булимлари, ва нефт 
хом ашёси хажмларини жойлаштириш хусусидаги қарорларни қабул қилиш 
тақозо этарди. Бу шароит стратегик тахлил моделларини тугридан тугри 
ишлатилишини 
ва 
BCG 
матрицаси 
сифатида 
режалаштиришни 
кийинлаштиради. Бошқа муаммо шуки, бутун бизнес бундай 
корпорацияларда битта технологик линия атрофида курилади , бир хил 
бўлинмаларда бир хил ишлаб чиқариш жихозларни ўзлари орасида 
булишади. Махсулотларнинг кўпчилиги, бозорнинг турли сегментларга 
йуналтирилган, битта нефтни кайта ишлаб чиқарадиган заводнинг ишлаб 
чиқарган махсулоти бўлади, ва шундай қилиб муносиб хажм ва ишлаб 
чиқаришнинг бахоси, фойдага ухшаб, бутунлай бир бирига боглик булиб 
колади. Бундан ташкари, шуни таъкидлаш керакки, битта шундай заводдан 
чиккан махсулот бир бири билан бозорда ракобатлашиб боришига олиб 
келади..
Shell\DPM матрицаси ташқи кўринишдан GE\McKinsey матрицасига 
ухшайди ва BCG модели асосига жойлашган бизнесни холатлаш стратегик 
мафкурани узгача давоми бўлади. Шу билан бирга улар орасида принципиал 



81 
фарклар бор. Лекин бир факторли 2Х2 BCG матрицаси нисбатан Shell\DPM 
матрицаси GE\McKinsey матрицасидагидек, 3Х3 хажмли икки омилли 
матрица, бизнеснинг кўпгина сифат ва микдорий кўрсаткичларига ухшаш 
бахоларга асосланган. Унинг устига, Shell\DPM ва GE\McKinsey моделларида 
бизнеснинг стратегик холатларини бахолаш учун ишлатиладиган кўп 
кўрсаткичли ендашиш, амалда BCG матрицаси моделида GE\McKinsey 
моделига таккосланганда яна битта катта таянч бизнеснинг микдорий 
кўрсаткичларга килинган. Агар BCG моделида стратегик танловнинг 
критерияси маблаг окимининг бахоланишига асосланган булса, у эса аслида 
киска муддатга режалаштириш курсаткичи, GE\McKinsey моделида эса 
аксинча узок муддат режалаштириш курсаткичи инвестицияларни унумининг 
бахоланиши, Shell\DPM модели стратегик карорларни кабул килганда бу 
икала курсаткичларда диккатини марказлаштиради.
Shell\DPMнинг яна бир эътиборга лойик фазилати шундан иборатки, 
унда бизнеснинг хает циклининг турли босқичларида жойлашган турларини 
куриб чикиш мумкин. Шунинг учун бизнесни турларини бир оз вакт 
утгандан кейин стратегик холатлаш расмини куриб чикиш Shell\DPМ 
моделининг ажралмас кисми булиб колди. 
Аммо кўп кўрсаткичли стратегик тахлил Shell|DPM матрицасининг кўп 
яккол устунликларига карамай, унинг оммабоплиги киме, нефтни кайта 
ишлаш, металлни ишлашга ухшаган бир нечта капитал сигими саноат 
тармоқлари билан чегараланиб колди.
Илгаридан DPM моделини Shell компанияси ишлатганда накд пулнинг 
рационал окими етказиб берилишидан кўпрок безовталанардилар.
Адабиетда DPM моделининг дастлабки ишлатилиши хакида тавсифини 
молиявий, моддий, ва юқори малакали кадрларни жойлаштириш 
муаммоларини хал қилиш учун бизнеснинг турларини классификация 
критериялари сифатида учратиш мумкин эди. Лекин кейин 3х3 матрицанинг 
бир хил стратегик холатлаш катаклари «накд пулнинг тўпланиши» 
стратегиясига каратилганлиги намоен булди. Шундан келиб чикиб, бундай 
модель нафақат бошлангич инвестициялар унуми салохияти нуктаи 
назаридан балки корхона бизнес портфелининг молиявий баланси тахлили 
ўлчаш имконини беради. Shell\DPM моделининг асосий мафкураси BCG 
моделидан олинган булиб , корхонанининг умумий стратегияси пул ортиги 
ва унинг охирги илмий техник тадкикотларга асосланган дефицит йули билан 
ривожланган бизнеснинг янги салохиятли йулларини аниқлашга қаратилган.
DPM модели қолган стратегик режалаштиришдаги барча классик 
моделлар сингари икки хажмли жадвал шаклида булиб, Х ва У укларида 
муносиб корхонанинг кучли томонлари ва соханинг куркамлигини намоиш 
килади. Аникроги, Х уки компаниянинг бизнес секторини куркамлигини 
намоен килади. У уки эса соханинг куркамлиги ва умумий ахволини 
(вазиятини) улчови бўлади.



82 
Shell\DPM модели 9 катакга булиниши тасодиффан эмас. Шу 9 
катакдан хар бири узига хос стратегияларга муносиб. 
Жадвал 7.1. 
Ишлаб 
чиқариш 
хажмини икки баровар 
кўпайтирмок 
еки 
бизнесни йигиб олмок 
Ракобатдош 
устунликларни 
кучайтириш 
стратегияяси 
Бизнес 
турининг 
етакчии 
Бизнесни эхтиеткорлик 
Билан давом этиш еки 
кисман 
ишлаб 
чиқаришни йигиб олиш 
Бизнесни эхтиеткорлик 
Билан даво эттириш 
Хавф стратегияси 
Бизнесни йигиб олиш 
стратегияси 
Кисман йигиб олиш 
стратегияси 
Накд 
пулнинг 
генератори стратегияси 

Download 1.17 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   89




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling