Toshkent davlat sharqshunoslik instituti falsafa kafedrasi qadimgi dunyo falsafasida ontologik bilimlar

Moizmning Konfusiychilik ta’limotiga
tubdan qarama-qarshiligi 
Moistchilar maktabi o‘z nomini uning asoschisi Mo-szi (Mo Di) (er.ol.479-
391 yillar) dan olgan. Unda asosiy e’tibor ijtimoiy axloq muammolariga 
qaratilgan edi. Ijtimoiy axloqning amalga oshirilishi istibdodiy hokimiyat 
boshlig‘i tuzgan jiddiy tashkilot bilan bog‘liq edi. Bu maktabda jismoniy mehnat 
uning o‘quvchilarining asosiy ozuqasini vujudga keltirishligi ta’kidlangan. 
Moistchilarning ta’limoti Konfusiy ta’limotiga tubdan qarama-qarshi edi. Uning 
barcha mazmuni umumiy muhabbat (szyan ai), har sohada muvaffaqiyatlarga 
erishish, o‘zaro foyda g‘oyalarida ifodalangan. Jamiyatda barcha kishilar uchun 
majburiy bo‘lgan o‘zaro odamgarchilikning umumii me’yori bo‘lishi lozim va 
hamma bir-birlarining o‘zaro foydasi haqida g‘amxo‘rlik qilishi zarur. 
Bu ta’limotga ko‘ra, nazariy tadqiqotlar – foydasiz hashamdir; mehnat 
faoliyatida belgilangan amaliy maqsadga muvofiqlik – zaruriyatdir. Mo Di 
o‘zining aqidalarini barqaror etishga ta’sir ko‘rsatadigan samoviy irodani tan 
olgan.
Moistchilar aqidasi eramizdan oldingi V-Sh asrlarda Xitoyda katta ta’sirga 
ega bo‘lgan edi. Bizning kunlargacha bu ta’limotning yagona yodgorligi sifatida 
“Mo-szi” risolasi yetib kelgan. 
Bu falsafiy-siyosiy risola ta’limot asoschisi Mo Dining qarashlaridan 
tashqari, uning keyingi maslakdoshlari g‘oyalarini ham ifodalagan. 
Mo-szi o‘rta tabaqadan kelib chiqqan bo‘lib, uning mafkurasini ifodalagan 
shaxs edi. Boshida asosan xalqni musiqa (yue) va urf-odatlar (li) vositasida 
tarbiyalash haqidagi ta’limotni tanqid kilish bilan chiqqan edi. (“Mo-szi” 
risolasining Fey ju bobi). Keyinchalik konfusiychilikning axloqiy-siyosiy 
tizimini tanqid qilgan.
Tanqid asosida Mo-szi ishlab chiqqan shansyan qoidasi (iste’dodlarni 
hurmat kilish), shantun (o‘zaro ehtirom), szeyun (iqtisod), feygun (hujum 
qilmaslik) va szyanoy (umumiy muhabbat) yotgan edi. Mo-szi fikricha, 
hokimiyat kelib chiqishi aslzoda bo‘lganlargagina emas, balki qobiliyatli va 
iste’dodli barcha kishilarga ochiq bo‘lishi lozim. U aslzodalarning hashamatli 
hayoti va isrofgarchiligiga (szeyun qoidasi), urushlarga (feygun qoidasi) qarshi 
chiqdi; “Qo‘shni podsholiklarga hujum kilish, xalqni o‘ldirish, chorvani
bosib olish va boylikni o‘g‘irlash mumkin emas” (“Mo-szi” risolasi, Lu ven 
bobi).