Toshkent davlat sharqshunoslik instituti tarjimashunoslik


Download 1.56 Mb.
Pdf ko'rish
bet27/160
Sana05.01.2022
Hajmi1.56 Mb.
#233559
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   160
Bog'liq
tarjimashunoslik

       18 

 

 

 

tarjima  maktablari  vujudga  kelib,  arab  tilidagi  barcha  ilmiy,  ba’zi  adabiy  kitoblar  ham  lotin  tiliga  tarjima 

qilinadi va ular orqali Yevropaga tarqaladi. 

Ulug‘  mutafakkir  olimlar  Forobiy,  Beruniy,  Ibn  Sino,  Mahmud  Qoshg‘ariylarni  qadimgi 

madaniyatimizni  boyitishda  katta  xizmat  qilgan  birinchi  tarjimonlarimiz  ham  deb  hisoblaymiz.  Ular  jahon 

faniga,  matematika,  astronomiya,  falsafa,  tabiiyot,  tilshunoslik  bilimlariga  o‘zlarining  munosib  hissalarini 

qo‘shganlari  kabi,  tarjimachilik  ishlarida  ham  katta  xizmat  qilganlar.  Uz  asarlarini  arab  tilida  yozgan  bu 

ulug‘ siymolar grek, hind, fors tillariga ham birmuncha asarlarni tarjima qilganlar. 

O’rta  Osiyoning  mashhur  faylasufi  Forobiyning  (873—  950)  zakovati,  talanti,  ayniqsa  diqqatga 

sazovordir.  U  bir  necha  Sharq  tillarini,  shu  jumladan  arab  tilini  o‘z  ona  tiliday  bilgani  holda,  yunon 

falsafasini o‘rganish zarur bo‘lib qolgani uchun yunon tilini ham bilib oldi. 

«Forobiy grek olimlarining asarlarini asl nusxasida o‘qib, ularning ko‘piga, masalan, Aristotelning 

«Metafizika»,  «Fizika»,  «Meteorologiya»siga  va  logika  sohasidagi  asarlariga,  grek  avtorlarining  etika, 

psixologiya  va  tabiatshunoslik  to‘g‘risidagi  kitoblaridan  Ptolomey  kabilarning  traktatlariga  sharhlar  yozdi. 

Ayrim  zarur  kitoblarni  grekchadan  arab  tiliga  tarjima  qildi».  O’z  davrining  fan  ahllari  orasida  Forobiyga 

Aristoteldan so‘nggi «al muallimus-soniy», ya’ni «ikkinchi muallim» degan juda yuksak baho berilgan edi. 

Ulug‘ mutafakkir, butun dunyoga dong taratgan mashhur tabib, faylasuf va tilshunos olim Abu Ali 

ibn Sino o‘zining tarjimai holida Forobiydan yunon falsafasini o‘rganganini qayd etadi. U mantiq, tabiiyot, 

riyoziyot (matematika) va jo‘g‘rofiya ilmlarini tahsil qilgan, so‘ngra «Moba’dat tabiat» (Tabiatdan tashqari 

bo‘lgan narsalar («Metafizika»)) kitobini o‘qiy boshlagan. Biroq u dastlab kitobni o‘qib tushunolmagan. Abu 

Ali ibn Sino bu murakkab kitobni qirq bir marta qayta-qayta o‘qigan, hatto yod qilib olgan. Shunday bo‘lsa 

ham u avtorning maqsadiga tushunib yetmagan. Nihoyat, bu tushunib bo‘lmaydigan kitob ekan, deb umidini 

uzgan.  Ana  shundan  keyingi  tafsilotlarni  Ibn  Sino  shunday  hikoya  qiladi:  «Qunlardan  bir  kun  asr  vaqtida 

kitobfurushlarning oldiga borib qoldim. Unda bir dallol qo‘liga muqovalangan bir kitobni tutib, uni maqtardi. 

U  meni  ham  chaqirib,  menga  uni  ko‘rsatdi...  Men  bu  ilmni  bilishning  foydasi  yo‘q,  degan  xayolda  uning 

ko‘rsatishi menga malol kelib, rad qildim. Dallol menga «bu kitobni mendan olgin, buning narxi arzon  — 

uch dirhamga sotaman; egasi buning puliga muhtoj»,— dedi. Men uni sotib oldim. Qarasam, bu Abu Nasr 

Forobiyning  «Metafizika»  (Aristotelning  “Metafizika”siga  Forobiyning  yozgan  sharhi  —J.  Sh.)  kitobi 

maqsadlari  haqida  yozgan  asari  ekan.  Uyimga  qaytib,  darrov  uni  o‘qishga  tushdim.  «Metafizika»  dilimda 

yod bo‘lib qolgani sababli o‘sha paytdayoq bu kitobning maqsadlari menga ochildi. Bundan juda  xursand 

bo‘lib ketdim. Tangriga shukr qilib, o‘sha kunning ertasigayoq ancha narsa sadaqa qildim». 

Bundan ko‘rinadiki, Forobiy Aristotel kitobiga sharh yozar ekan, uning asarining nozik tomonlarini 

to‘g‘ri tarjima qilib bergan. Yunon tilini yaxshi bilgan Forobiy uning boyligini arab tilida ham namoyon qildi 

va shu bilan birga, arab tilida ham chuqur falsafiy asarlarni yaxshi tarjima etish mumkinligini ko‘rsatdi. Arab 

tilini  ona  tiliday  bilgan,  yunon  tilidan  tarjima  etgan  ulug‘  olim  Forobiy  fors  tilida  badiiy  jihatdan  yuksak 

falsafiy ruboiylar yozgan. 




Download 1.56 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   160




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling