Тошкент давлат техника университети

МС: Машиналарнинг ишончлилигини ошириш учун қандай ишларни 
бажариш керак? 
МТ: Машина деталлари ва туташмаларининг охирги ҳолатини 
тушунтириб беринг.
Назорат саволлари 
1.Техник хизмат кўрсатиш жараѐнида қандай ишлар бажарилади? 
2.Жорий таъмирлаш нима? 
3.Капитал таъмирлашда қандай ишлар бажарилади? 
4.«Ишончлилик даражаси» деганда нимани тушунасиз? 
2-маъруза 
Мавзу: Қишлоқ хўжалиги машиналарининг ишончлилик 
кўрсаткичлари. 
 
Режа: 
1. Бузилмасдан ишлаш кўрсаткичларини аниқлаш. 
2. Бузилмасдан ишлаш. 
3. Сақланишга мослашганлик кўрсаткичи. 
ГОСТ 27.002-83 га мувофиқ машиналарнинг ишончлилиги қуйидаги тўртта 
асосий хоссаларни ўз ичига олади: бузилмасдан ишлаш, чидамлилик, 
таъмирлашга яоқлилик, сақловчанлик. 

---

Машинанинг чидамлилиги ва бузилмасдан ишлаши уни тайѐрлаш 
жараѐнида деталларни ясаш учун ашѐларни танлаш, уларнинг ишқаланувчи 
сиртларини мустаҳкамлаш, ѐнилғи-мойлаш ашѐларининг энг мақбул навларини 
танлаш ва бошқа йўллар билан таъминланади. Машинанинг ишончлилиги 
конструктив тадбирлар тизими орқали таъминланади. Бу тадбирларда 
қуйидагилар кўзда тутилади: машиналарни ишлатиш ва таъмирлаш 
жараѐнидақисмларга ажратиш – йиғиш ишларини ўтказишнинг осонлиги; тез 
ейиладиган деталь ва туташмалар ресурсини тиклашнинг иқтисодий жиҳатдан 
мақсадга мувофиқлиги; ТХК ишларининг осонлиги ва ҳажмининг кичиклиги; 
узел ҳамда механизмларни юксак даражада бирхиллаштириш, маҳкамлаш 
деталлари сони ва тур ўлчамларини камайтириш; таъмирланадиган деталларда 
марказлаш тешиклари ҳамда ўрнатиш текисликларининг мавжудлиги ва ҳоказо. 
Машиналарнинг сақловчанлиги ва ташишга мослашганлигини яхшилаш 
мақсадида коррозияга қарши чидамли қопламалар, машиналарнинг иш 
бўшлиқларини сув ва чанг киришидан асрайдиган махсус тиқма ва тиқинлар, 
юқори сифатли лак-бўѐқ қопламалари қўлланилади.
Тайѐрлик коэффициенти К
т
деб, машина ѐки агрегатнинг таъмирлашлараро 
давр ичида ишлаган вақтининг ана шу вақтнинг ҳамда мана шу даврда техник 
хизмат кўрсатиш ва ишламай қолишларни бартараф этиш мақсадида машина 
тўхтатиб қўйилган вақтнинг йиғиндисига айтилади: 
К
т





N
j
к
и
Х
Т
иш
иш
i
i
T
Т
Т
Т
N
1
.
.
1
, 
Бу ерда Т
иш
-таъмирлашлараро давр мобайнида машина ишлаган вақтнинг 
йиғиндиси; Т
тх 
, Т
и.к
-техник хизмат кўрсатиш, ишламай қолишларни бартараф 
этиш учун, машина тўхтатиб қўйилган жами вақт. 
Тайѐрлик коэффициенти К
т
нинг қиймати машиналарни таъмирлаш 
оралиғидаги вақтда ишга яроқли машиналарсонини кўрсатади. Машинанинг 
тайѐрлик коэффициенти К
т 
нинг ўртача қиймати ва бир йил мобайнида 
фойдаланилгандаги машина соф ишининг ўртача вақти маълум бўлса, истеъмолчи 
машинани тўхтатиб қўйиш вақтини ва нархини осонгина аниқлаши ҳамда 
режалаштириши мумкин. 
Тракторлар, пахта териш машиналари ва бошқа қишлоқ хўжалик 
техникасини комплекс баҳолаш кўрсаткичлари бузилмасдан ишлаш ҳамда 
чидамлилик кўрсаткичлари каби тасодифий катталиклар бўлиб, машиналарнинг 
ҳар хил иш шароитларида турли қийматларга эга бўлади. 
Техник фойдаланиш коэффициенти К
т.ф.
- муайян фойдаланиш даврида 
объектнинг ишга яроқли ҳолатда бўлиш вақтининг объектнинг техник хизмат 
кўрсатиш ва таъмирлаш билан боғлиқ ҳолатда бўлиш, тўхтаб туриш вақтининг 
йиғиндисига нисбатидир. 
Техник фойдаланиш коэффициенти фойдаланиш жараѐнида машинанинг 
мажбуран тўхтаб туриш вақти йиғиндисини фоизда ѐки бирлик улушларида 
аниқлашга имкон беради. Замонавий тракторлар ва пахта териш машиналари учун 
техник фойдаланиш коэффициенти 0,6-0,8 атрофида бўлади, бу эса мазкур 
машиналарнинг таъмирлашга яроқлилиги даражаси пастлигидан далолат беради. 
Истеъмолчи техник фойдаланиш коэффициентининг ўртача қийматини билса, 

---

машиналар бир йилмобайнида ўртача қанча вақт ишга яроқли ҳолатда бўлишини 
аниқлай олади. Чунончи, агар хўжаликда К
т.ф

0,60 бўлган 50 та пахта териш 
машинаси бор бўлса, бу ҳол пахта териш мавсуми мобайнида улардан фақат 
ўртача 30 таси узлуксиз ишлаши мумкинлигини англатади.