Toshkent davlat texnika universiteti geologiya-qidiruv va kon-metallurgiya

2.3. Oltinni sianli eritmalardan cho’ktirib ajratish
Oltinni sianli eritmalardan ajratib olishning quyidagi usullari qo’llanilishi mumkin: rux, alyuminiy, ion almashuvchi qatronlar, pista ko’mir va faollashtirilgan ko’mir, hamda ekstraksiyalanadi.
Oltinni sianli eritmalardan rux kukuni yordamida cho’ktirish nazariyasi rus olimlaridan I.N.Plaksin, I.A.Suvorovskiy, O.K.Budnikov, I.A.Kakovskiy va boshka chet elliklar tomonidan talqin etilgan.
1-rasm.Oltinni rux changi yordamida cho’ktirishning apparatlar zanjiri sxemasi
1-vakuum-nasos; 2-deaerator; 3,6-truba; 4,7, 10-klapan; 5-richag; 8, 17-nasos; 9 – chan; 11-ta’minlagich; 12-aralashtirgich; 13-vakuum-rama; 14-deflektor; 15-cho’ktiruvchi chan; 16-truboprovod.

&&-rasm. nomi
Metallarning faolligi katorida rux potensiali oltinga qaraganda manfiyroq, shu sababdan rux metali eritmalardan oltinni oson siqib chiqaradi.
2Au(CN)^-₂ + Zn = 2 Au + Zn(CN)^2-₄ (a)
Bunda reaksiyaning tenglik konstantasi 1,0 x10²³ ga teng. Ko’rinib turibdiki, oltin rux kukuni yordamida termodinamik nuqtai nazaridan to’liq cho’kmaga o’tadi.
Kuchli qaytaruvchi rux, suv molekulasini parchalab qaytarib, vodorod ajratib chiqarishi mumkin:
2H₂O = H₂+2 OH ^- -2e : φ₀= -0,8 V (v)
bunday eritmalarda ma’lum miqdorda erigan kislorod bo’ladi. Kislorod yuqori oksidlovchi bo’lgani uchun rux bilan qaytariladi va gidrooksil ionlarini hosil qiladi:
O₂ + 2H₂O = 4 OH^- - 4e ; φ₀= -0,40 V (g)
Shu sababdan bunda – sementatsiya yo’li bilan cho’ktirishda rux metallining bir qismi befoyda sarf bo’ladi:
Zn + 4CN +2H₂O = Zn(CN)₄^2- + H₂ + 2OH^- (d)
Zn + 8CN +O₂ +2H₂O = 2Zn(CN)₄^2- + 4OH^- (e)
Nazariy jixatdan reaksiya (a) ga ko’ra 1g Au uchun 0,19 g. Zn sarf bo’ladi. Amalda esa rux changining sarfi 10 barobar ortiqdir.

2-rasm. Oltinni rux changi yordamida filtr-presslarni qo’llab cho’ktirish sxemasi
1-ramali tindirgich; 2-vakuum-resiver; 3- vakuum-nasos; 4-markazdan qochirma nasos; 5-rux changi bilan ta’minlagich; 6-aralashtirgich; 7-plunjer; 8-cho’ktiruvchi filtrpres; 9-oltinsizlantirilgan eritma uchun chan.
Xozirgi zamon nazariyasiga ko’ra bu usul elektrokimyoviy jarayondir. Uning ishi galvanik element ishiga qiyoslanadi.
Nodir metallarni cho’ktirishning samarali borishi uchun quyidagi amallarni bajarish kerak bo’ladi:

1. 
   Eritmani dastlab deaeratsiyalash
   
2. 
   Sirti faollashgan rux kukunini qo’llash.
   
3. 
   Ruxni qo’rg’oshinlash
   
4. 
   Sinil va ishkorning optimal konsetratsiyali bo’lishi
   
5. 
   Jarayonni bo’tanani tindirib olib borish
   

Rux bilan cho’ktirish amaliyoti.
Oltin saralash fabrikalarida ruxning ikki turi ishlatiladi.
1) rux qipig’i
2) rux kukuni
Xar ikki xili ishlatilganda ham nodir metallarni cho’ktirish oldidan, bo’tanaga dastlabki ishlov berish jarayoni bajarilishi kerak. Bu jarayon tindirishdi.