Toshkent davlat universiteti falsafa fakulteti sotsiologiya bo

ОLIY VA O’RTA MAXSUS TA ’ LIM VAZIRLIGI 
Rektorlar
Fuksional 
ta‘minot 
Kafedralar
Vazirlar 
Маhkамаsi 
Оliy va o‘rta
махsus 
Sotiologik 
markazi 
SОSIАL 
 
МОNITORING 
Оliy o‘quv yurti va O‘rta 
махsus o‘quv yurti Sotiologik 
guruhi 
Хоdimlаr bo‘limi 
Tехniк vа ма‘мuriy tа‘minot 
Lаbоrаtо-
riyalаr 
Viloyat 
hokimyati 

---

171 
OO‘Yu va O‘MM Vazirligi tizimidagi sotsial monitoring axborot 
aloqalari 
XULOSA 
Sotsiologiya kursi bo‗yicha bayon qilingan ma'lumotlar asosida 
quyidagi xulosalarga kelish mumkin. 
1) Jamiyatda yashab turib, uni bilmaslik — bu katta yo‗lga tushib 
olib istagan makonini qidirib topolmaslikdir. Ammo jamiyat inson 
hayotida va faoliyatida o‗rganishi va ilmiy bilishi lozim bo‗lgan eng 
murakkab og‗ir bo‗lgan ob'ektdir. Jamiyatshunoslik, jumladan sotsiologiya 
fani tabiatshunoslik fanlaridan ancha orqada qolmoqda. Lekin jamiyat 
faoliyati va taraqqiyoti, boshqaruv mexanizmlari, sotsial progressning 
istiqbollari haqidagi qonunlar tan olinishi va ularni bilish talab etiladi. XXI 
asriing eng asosiy vazifasi jamiyat taraqqiyotini chuqurroq o‗rganib, uning 
ochilmagan qonunlarini ochish va inson taraqqiyotini muqobil tarzda olib 
borishni taqozo qiladi. Insonlarni dunyo taraqqiyotiga mos ravishda 
tarbiyalashda, inson tafakkurini ilmiy asosda va millim ruhda 
shakllaiishida va nihoyat jamiyat taraqqiyotining optimallashuvida 
sotsiologiya 
fanining 
o‗rni beqiyosdir va u hozirgi zamon 
jamiyatshunosligida yetakchi rol o‗ynaydi.
Prezident devoni 
OO‘Yu va OMM 
vazirligi 
Oliy va o‘rta 
maxsus maktab 
muammolari 
insituti 
Vazirlar
Maxkamasi 
O‘MMYu lari 
OO‘Yu Vazirligi 
Sotiologik 
tadqiqotlar markazi 
ОO‘Yu lari 
Хududiy muxbirlik punktlari

---

172 
Sotsiologik fikrlar ming yillar ilgari ma'lum bo‗lsa ham, u fan sifatida 
tan olinganligiga yuz ellik yildan oshdi. Shu qisqa vaqt ichida bu fan 
insonlarning o‗z-o‗zini bilish, jamiyat taraqqiyotining yangi modelini 
yaratishda o‗zining salmoqli hissasini qo‗shdi. Jamiyat bugun sotsiologiya 
yordamida o‗z-o‗zini yo‗naltirish va o‗z-o‗ziii taraqqiy ettirish 
imkoniyatiga ega bo‗lmoqda. U o‗z tarixi mobaynida har xil va qarama-
qarshi dunyoqarashlarni ham talqin qildi. Plyuralizm va dunyoqarashlar 
o‗rtasidagi qarashlarni tahlil va talqin qilish hozirgi zamon 
sotsiologiyasining asosiy jihatlaridandir.
Sotsiologiyaning bu jihatlari fandagi bitmas tuganmas manbai bo‗lib, 
fan ular orqali, boyidi va taraqqiy etib boradi. Agar umumsotsiologik 
nazariyalar majmuasini yaratish mumkin bo‗lsa, u holda hozirgacha 
yaratilgan konsepsiyalar, maktablar bunga asos bo‗la oladi. 
Sotsiologiyaning 
diqqat 
markazida 
shaxsiing 
o‗zaro ta'sir 
muammolari, sotsial guruhlap bir butun jamiyat yotadi. Aytish lozimki, bu 
muammolar sotsiologiyaning asosiy vazifalarini tashkil etadi. Ularning 
o‗rtasidagi munosabatlarni o‗rganish, ularning o‗zaro ta'sirini foydali, ya'ni 
garmonik asosda tashkil etish sotsiologiyaning xizmati va mahsuli 
hisoblanadi. Shaxsni, ya'ni oila a'zolarini takomillashtirmasdan turib, 
jamiyatni takomillashtirib bo‗lmaydi. Inson ikki xil: aqlli va hayvonsifat 
bo‗ladi. Aqlli odamda ijtimoiy mohiyat birinchi o‗ringa chiqsa, undan 
oliyjanob, sahovatli, odob-ahloqli va yuqori ma'naviyatln inson chiqadi. Bu 
odam ijtimoiylashgan inson sifatlarini o‗zida mujassamlashtirib, tarixan 
tarkib topgan eng ezgu munosabatlarning timsoliga aylanadi, muayyan 
jamiyat jamoa tomonidan qabul qilingan ko‗pchilik e'tirof etgan odob-
ahloq va huquq maqomlari doirasidagina faoliyat yo‗nalishini belgilaydi. 
Aqlli odam (shaxs) zotida ijtimoiy mohiyatini birinchi o‗ringa 
chiqishida u yashab, faoliyat ko‗rsatayotgan jamiyatdagi ijtimoiy, 
iqtisodiy, siyosiy, huquqiy, ahloqiy, mafkuraviy va boshqa munosabatlar 
hal qiluvchi rol o‗ynaydi. Bu munosabatlar birgalikda insonni muayyan 
shaxs sifatida shaklnanishi uchun sharoit bo‗lsa, unda aqlli odam 
ko‗rinishida biologik mohiyatni yuzaga qalqib chiqishi imkoniyati 
yuksaladi. 
a) Ijtimoiy ahamiyat birinchi o‗ringa chiqib olishi uchun, aqlli Odam 
(shaxs) ning o‗ziga bog‗liq, jihatlari ham ko‗p nutq tili va murakkab 
tafakkur qilish qobiliyatiga ega bo‗lgan bu shaxsning olamni, ayniqsa o‗z-
o‗zini anglashda dunyoga qarashning tarkib topgan muayyan sistemasi 
katta rol o‗ynaydi. Muayyan dunyoqarash, dunyoni anglash nuqtai 
nazaridan ifodalangan g‗oyalar, dasturlar, ahloq-odob maromlari aqlli 

---

173 
Odam (shaxs) ishonchiga aylansa qadirlanadi, e'zozlanadi.
Aqlli Odam (shaxs)ni shakllanishi aqlli va adolatli jamiyatni 
shakllanishiga olib keladi. Bu vazifani bajarishda sotsiologiya va 
sotsiologlarning o‗rni beqiyosdir.
4)Sotsiologik tadqiqotlarni olib borishda nazariya bilan amaliyotni 
o‗zaro chambarchas bog‗liqligini ta'minlash muhim omillardan 
hisoblanadn. Shu bilan muammoni amaliy jihatdan to‗g‗ri tadqiq qilish 
uchun haqiqiy hayot bilan bog‗likligini ta'minlashga, hayoliy va mujmal 
tasavvurlardan qutilishga, sotsial hayotni programmalashga va amaliy 
tadbir-choralarini yaratishga imkon beradi. Nazariya va amaliyot 
o‗rtasidagi optimal aloqa metodlarini to‗g‗ri va aniq axborotlar to‗plashni, 
har xil qonuniyatlarni ilmiy asosda isbot qilishni va nihoyat istiqbolni ko‗ra 
bilish va uzoqda mo‗ljallangan bashoratlarni aniq, bajarilishini ta'minlaydi. 
5)Tarixiy va hozirgi vaqtdagi kuzatilayotgan sotsial tajribalar shuni 
ko‗rsatmoqdaki, bo‗layotgan ijtimoiy portlashlar va krizislar, anomal 
holatlar jamiyat taraqqiyotining yo‗lini tanlashda jamiyatshunoslik va 
ayniqsa sotsiologiya fanlariga tayanmasdan shu tuzilishning, qaror qabul 
qilishning va boshqarishning oqibatidir. Sotsial siyosat va sotsial 
amaliyotga va ular tomonidan yaralgan ilmiy chora-tadbirlarga amal 
qilmaslik jamiyatni og‗ir ahvolda qoldirishni isbot talab qilmaydigan 
jarayonidir. Bunga dunyo miqyosida misollar juda ko‗p. 
Krizislardan qutulishlikning va rivojlanishning asosiy yo‗li 
jamiyatshunoslikni, jumladan sotsiologiyani takomillashtirish, uni siyosat 
va amaliyot hayot bilan bog‗lashdir. Ushbu kitobdan maqsad ham, 
kitobxonlarga shu muammolarni o‗rgatish, hamda yechishda ularni 
safarbar qilishdan iboratdir.

---

174