Toshkent davlat universiteti falsafa fakulteti sotsiologiya bo
Download 0.97 Mb. Pdf ko'rish
|
umumiy sotsiologiya
- Bu sahifa navigatsiya:
- 3.Eks-post-fakto eksperimente.
|
Nazariy guruh metodi.
Gipotezaning isbotlashni qat'iy ma'noda ko‗rinishini bu eksperimentni eksperimental va nazorat guruhlari sxemasida tashkil qilishdir. Bunday sharoitda 2 ta guruh ishlab chiqiladi va tashkil etiladi, ular ko‗rinishlarni aloqalarini tadqiq, etilishi uchun mohiyatan maksimal ravishda bir xil bo‗lishlari kerak. Masalan, agarda qishloq, xo‗jalik ishlarini naryadsiz sistemani tashkil qilish sharoitlarini tekshirilsa, unda uni tekshirish uchun shunday 2 ta sovxozlarni topish kerakki, ular qishloq xo‗jaligi uchun asosiy ko‗rinishlari bo‗yicha bir xil bo‗lishlar: bir xil iqlim va tuproq sharoitlari, bir xildagi texnik ta'limot, agronomlarning kvalifikatsiyasi va hokozolar. Yagona farq, shunday bo‗lishi kerakki, qachonki bu tanlab olingan sovxozlarning birida shuning yangi sistemasi joriy etiladi, qolganida esa o‗z holicha eski sistema qoladi. Birinchi sovxoz — bu eksperimental guruh, ikkinchisi esa nazorat guruhi. Ma'lum bir vaqt davomida eksperimental va nazorat guruhlaridagi o‗zgarishlar qayd qilinib boriladi, dastlabki holat, uning turli xil o‗zgarishlari va ob'ektning oxirgi holati qayd qilinadi. Agarda eksperimental nihoyasida eksperimental guruhda o‗zgarishlar nazorat guruhiga nisbatan ahamiyatli ravishda yuz bergan bo‗lsa gipoteza 164 isbotlangan hisoblanadi. Agarda o‗zgarishlar, bir xil bo‗lsa yoki eksperimental guruhdagi o‗zgarish sezilarli bo‗lmasa unda gipoteza isbotlanmagan va inkor qilingan bo‗ladi. 3.Eks-post-fakto eksperimente. Sotsiologik tadqiqot amaliyotida undan foydalanilmaydi desa ham bo‗ladi. Lekin uning anchagina imkoniyatlari bordir va ehtimol u kelajakda keng ko‗lamda qo‗llaniladi. Ilk bor bu eksperiment amerikalik sotsiolog Elen Xristiansen tomonidan qo‗llangan. Uning mohiyati shundan, yuqorida tilga olingan eksperiment turlaridan farqli ravishda undan tadqiqotchi tomonidan biror- bir o‗zgarishlar kiritilmaydi. Bunday impuls yoki sabab oldindan bo‗lib, uning harakatlari hozircha kuzatiladi. Ushbu turdagi eksperimentik misol tariqasida ko‗rib chiqish mumkin. Xristiansen quyidagi gipotezani tekshirib chiqishga qaror qildi: o‗quvchilar maktabda qanchalik ko‗p tayyorgarlik olsalar, ular iqtisodiy faoliyatga shunchalik muvaffaqiyatliroq kirishib ketadilar. 1. Ma'lum taraqqiyotida 4 ta o‗rta maktablarning barcha o‗quvchilari haqida o‗n yilgi oldingi ma'lumotlar olindi.Ularning soni 2127 kishini tashkil etadi. Ulardan 1130 tasi 10 sinfni, 997 tasi maktabni tugatmay 7, 8, 9 sinflardan ketishdi. 2. Sermashaqqat mehnat natijasida 1194 tasi izlab topildi va ulardan intervyu olindi. Ulardan 671 tasi attestati borlar,523 tasi attestati yo‗qlardir. 3. Ulardan 2 ta guruh: nazorat va eksperimental guruhlar tashkil etildi. Bu guruhlar yoshi bo‗yicha, sotsial xolati, o‗zlashtirish bo‗yicha tenglashtirishdilar. Bu guruhlar faqatgina attestati bor yoki yo‗qligi bilan farqlandilar. Bu guruhlar asosiy ko‗rsatkichlar bo‗yicha bir-birlariga shunaday taqqoslandilarki, ayniqsa bu taqqoslanish asosiy bo‗lib ish haqini oshirilishi bo‗ldi, so‗rov asosida shuni aniqlandiki, nazorat guruhida maosh 58 foizga oshgan, xuddi shu vaqtda eksperimental guruhda esa 92 foizga oshgan. 34 foizdagi farq muvaffaqqiyatli faoliyatning ma'lumot darajasiga bog‗liqligi haqidagi dastlabki gipotezaning yetarli isboti bo‗lib xizmat qildi. Shunday qilib biz sotsiologik tadqiqotlar metodlarining strukturasi qoidalari va turlarini: so‗rov, hujjatlarni o‗rganish va eksperimentlari, buning natijasida quyidagn xulosalarni qilishimiz mumkin. Tadqiqotlarda u yoki bu metodning mazmuni, strukturasi va tanlovi 165 tadqiqotning maqsadi, vazifasi va gipotezasi bilan belgilanadi. Bu metodlarni ishlab chiqishlikda batafsil va sermashaqqat mehnatni nazarda tutadi. Metoddan foydalanishning asosiy vazifasi — bu tadqiqot gipotezasini yoki inkor etish uchun empirik materiallarni to‗plashdir. Sotsiologik tadqiqotning oxirgi protsedurasi — bu empirik tadqiqotlar metodi tufayli olingan ma'lumotlarni olish va qayta ishlashdir. Download 0.97 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|