Toshkent davlat yuridik universiteti
-BOB. BANK HISOBVARAG’I ShARTNOMASI
Download 5.5 Mb. Pdf ko'rish
|
Fuqarolik huquqi II-qism
|
44-BOB. BANK HISOBVARAG’I ShARTNOMASI Bank hisobvarag’i shartnomasi bankning mijozlarga xizmat ko`rsatishiga oid bo`lgan shartnoma hisoblanadi. Bu shartnoma o`zining huquqiy belgilari, taraflarning huquq va majburiyatlariga ko`ra, xizmat ko`rsatish va ish bajarishga oid shartnomalar guruhiga mansubdir. Bank hisobvarag’i shartnomasidan asosiy maqsad shartnomada «mijoz» deb nomlanuvchi subyektlarga naqd pulsiz operastiyalarni amalga oshirish xizmatini ko`rsatish hasoblanadi. FKning 771-moddasiga muvofiq, bank hisobvarag’i shartnomasi bo`yicha bir taraf - bank yoki boshqa kredit muassasasi (bundan buyon matnda - bank) ikkinchi tarafning - mijozning (hisobvaraq egasining) hisobvarag’iga tushayotgan pul mablag’larini qabul qilish va kiritib qo`yish, mijozning hisobvaraqdan tegishli summalarini o`tkazish va to`lash hamda hisobvaraq bo`yicha boshqa operastiyalarni amalga oshirish haqidagi farmoyishlarini bajarish majburiyatini oladi. Bank hisobvarag’i shartnomasi konsensual hisoblanadi. Demak, tomonlarning huquq va majburiyatlari bank tomonidan ochilgan hisobvarag’iga pul mablag’lari kelib tushgandan emas, balki shartnoma tuzilgan vaqtdan boshlab paydo bo`ladi. Shartnoma tuzilgandan so`ng hisobvarag’ bir qancha muddat bo`sh saqlangan holat ham ko`zda tutiladi. Bank hisobvarag’i shartnomasi ikki tomonlama majburiyat yuklovchi shatrtnoma hisoblanadi, chunki u huquq majburiyatining har ikkala tarafga ham huquq va majburiyatlarni yuzaga keltiradi. Bir tomonning majburiyatiga huquq munosabatining boshqa tomoni tarafidan shartnoma bo`yicha o`z majburiyatlarini bajarishi asos bo`ladi. Shunday qilib, bank hisobvarag’i shartnomasi kauzal bitim bo`lib hisoblanadi. Bank hisobvarag’i shartnomasining maqsadi mijozning topshirig’i bo`yicha hisob-kitob bitimlarini amalga oshirishdir. Bank hisobvarag’i shartnomasining banklar tomonidan o`z tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish jarayonida tuziladi. Bank tomonidan amalga oshirilgan operastiyalar uchun mijoz tomonidan shartnomada nazarda tutilgan haq tulanishi munosabati bilan bank hisobvarag’i shartnomasi haq evaziga tuziladigan shartnoma hisoblanadi. Biroq bunday xulosa ba’zan adabiyotlarda baxslarga sabab 270 bo`ladi. Odatda bunday vaziyatda shunday xulosa qilinadiki, ko`rsatilgan shartnoma tomonlarning kelishuvidan kelib chiqib ham qaytariluvchi va ham qaytarilmas bo`lishi mumkin. Bunda shartnoma qaytariluvchi deb nazarda tutiladi, chunki FKning 772-moddasi bankka hisobvarag’idagi qoldiq mablag’ uchun foizlar to`lash majburiyatini o`rnatadi, biroq tomonlar kelishib boshqacha tartibni belgilashlari mumkin. Hisobvarag’idagi qoldiq uchun to`lovdan tashqari shartnoma hisob-kitob va kassa hizmatlari uchun mijoz tomonidan haq to`lanishi ham ko`zda tutish mumkin. Bu bilan bog’liq holda shunday vaziyatlar bo`lishi mumkinki, bunda muayyan bank hisobvarag’i shartnomasiga ko`ra tomonlar qonun bo`yicha o`rnatilgan to`lovlarni o`zaro rad etadilar: bank hisob-kitob va kassa hizmatlari uchun to`lovdan, mijoz esa hisobvarag’idagi qoldiq uchun to`lovdan voz kechadi. FKning 778-moddasiga muvofiq, agar bank hisobvarag’i shartnomasida boshqacha muddatlar belgilab qo`yilgan bo`lmasa, bank tegishli to`lov hujjati bankka tushgan kunning ertasidan kechiktirmasdan tushgan pul mablag’larini hisobvaraqqa kiritib qo`yishi, mijozning topshirig’iga muvofiq hisobvaraqdan pul mablag’larini qo`lga berishi yoki o`tkazishi shart. Hisobvaraq bo`yicha operastiyalarni amalga oshirish muddatlarini buzish bank uchun, boshqa shaxslarning pul mablag’larini g’ayriqonuniy ushlab qolish, ularni qaytarib berishdan bosh tortish, ularni to`lashni boshqacha tarzda kechiktirish yoxud boshqa shaxs hisobidan asossiz olish yoki jamg’arish natijasida ulardan foydalanganlik uchun ushbu mablag’lar summasiga foiz miqdorida neustoyka to`lanishiga olib keladi. Bank hisobvarag’i shartnomasi tomonlarning quyidagi huquq va majburiyatlarini tashkil etadi. Bank hisobvarag’i shartnomasiga ko`ra, bank mijozning hisobvarag’ini yuritishi, mijozning topshirig’iga ko`ra hisob-kitob, kassa operastiyalarini o`z vaqtida va to`g’ri amalga oshirishi, mijozga uning hisobidagi qoldiq mablag’lari uchun to`lovlar to`lash va bank sirini saqlashi zarur. Qonunchilikda bankning mijoz hisobvarag’ini yuritish majburiyati boshqacha nomalanadi. FK 771-moddasi 1-qismiga binoan bank mijozga ochilgan hisobvarag’ga kelib tushuvchi pul mablag’larini hisobga olish majburiyatini oladi. Biroq, FK bankning ushbu majburiyat mazmunini etarli darajada to`liq aks ettirmaydi. “Ko`rsatilgan korxona, tashkilot hisobvarag’iga kelib tushayotgan summalar kredit hisoblanadi. Hisobvarag’laridan ko`chirib yozilgan summalar hisobvarag’ debeti hisoblanadi.” Shunday qilib, bank nafaqat hisobga olish, balki mijozning hisobidan mablag’larni ko`chirib yozish majburiyatini ham oladi. Boshqacha qilib aytganda bank pul mablag’larining to`xtovsiz o`zgarib turuvchi qoldiqlarini e’tiborga olishi yoki amaliyotda qo`llanuvchi atama bilan ataydigan bo`lsak,-“mijozning hisobvarag’ini yuritishi” zarur. Bankning hisob-kitob, kassa operastiyalarini o`z vaqtida va to`g’ri amalga oshrish majburiyati qonunchilikda ko`rsatilagan hatti-harakatlarni amalga oshirish muddatlari va tartibiga amal qilishda namoyon bo`ladi. Bank hisobvarag’i shartnomasini tuzishda bank hisob-kitob, kassa operastiyalarini qandaydir muyyan muddatlarda yoki avvaldan o`rnatilgan hajmda emas, balki zaruriyatga qarab amalga oshirish majburiyatini oladi. Boshqacha qilib aytganda, bankning 271 majburiyati, agar kelajakda mijozda hisob-kitob va kassa operastiyalarini amalga oshirish uchun ehtiyoj paydo bo`ladigan bo`lsa uni bajarishdan buyin tovlamasligi kerak. Shuningdek, bankning hisob-kitob va kassa operastiyalarini bajarish majburiyati har doim ham emas, balki mijoz tomonidan tegishli talablar bajarilgan holatdagina paydo bo`ladi. Demak, O`zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining “O`zbekiton Respublikasi banklarida ochiladigan bank hisobvaraqlari to`g’risida”gi 2001 yil 6 oktyabrdagi Yo`riqnomasining 23 bandiga muvofiq mijozdan to`lov topshirg’i berilgan kunda mijoz tomonidan quyidagi shartlarga amal qilgan taqdirda, hisob-kitob operastiyalarni o`tkazish uchun ochiq bo`lgan korrespondent hisobvarag’i (subhisobvarag’i), boshqa hisobvarag’lardan tayinlangan pul mablag’larini ko`chirib o`tkazish majburiyati paydo bo`ladi: 1. pul mablag’larini ko`chirib o`tkazish bo`yicha operastiyalarning o`tkazilishi uchun, pul mablag’larni oluvchi va to`lovchining rekvzitlari to`g’ri ko`rsatilishi lozim; 2. qabul qilingan hisob-kitob topshirig’ini amalga oshirish uchun etarli bo`lgan summada mijozning hisobvarag’ida pul mablag’lari mavjud bo`lishi. To`lovchi bankka ( yoki mablag’larni ko`chirib o`tkazish topshirig’ini bajarayotgan boshqa bankka) tegishli pulni joylashtirishning zarur ekanligi arbitraj amaliyotida o`z tasdig’in topgan. Bank tomonidan Markaziy Bankning 2001 yil 6 oktyabrdagi Yo`riqnomasida bayon etilgan hisob-kitob operastiyalarni bajarish shartlarini yanayam umulashtirib qo`yidagi taxlitda ifodalash mumkin. Bank mijozning talabiga ko`ra, hisobvarag’idan mablag’larni berish va kredit ko`chirmalarni amalga oshirish (to`lov topshiriqlari bilan hisob-kitob qilish) yoki akkreditiv bilan hisob-kitob qilish operastiyalarini: 1) hisobvrag’ida tegishli operastiyalarni bajarish uchun etarli miqdordagi qoldiq mavjud bo`lganda; 2) mijoz topshirig’i qonunchilik va bank hisobvrag’i shartnomasiga muvofiq bo`lganda bajaradi. Bank mijozning talabiga ko`ra debet o`tkazmasi (inkassa operastiyasi)ni amalag oshirish operastiyasini qonunchilik va bank hisobvarag’i shartnomasiga muvofiq bo`lgan taqdirda bajarish lozim. Bunda bank hisobvarag’i shartnomasi yoki hisob-kitob bitimlar shartli bitimlardir deb xulosa chikarishga asos yuk. Bank tomonidan Markaziy Bankning 2001 yil 6 oktyabrdagi Yo`riqnomasida sanab o`tilgan hisob-kitob operastiyalarini bajarish shartlari deganda mijoz tomonidan bank hisobvarag’i shartnomasi bo`yicha ba’zi tegishli majburiyatlarning bajarilishi tushuniladi. Agar, mijoz ushbu shartlarni bajarmagan taqdirda bank majburiyatni bajarishni kechiktirish huquqiga egadir. (FK 339-moddasi va FK 338-moddasi 3- qismi). Hisob-kitob operastiyalarining o`z vaqtida va to`g’ri amalga oshirilishi bank tomonidan qonunchilik va shartnoma bilan o`rnatilgan muddatlar, navbat va to`lovlar asosiga amal qilishda namoyon bo`ladi. Bank hisobvarag’i shartnomasi doirasida FKning 778-moddasi va «Banklar va bank faoliyati to`g’risida»gi Qonunining 31-moddasiga muvofiq belgilanuvchi hisob-kitob operastiyalarining muddatlari qo`llaniladi. FKning 778-moddasi 1-qismiga muvofiq bank mijozga yo`naltirilgan mablag’larni bankka tegishli hisob-kitob hujjati tushgan sanadan keyingi kundan 272 kechiktirmasdan hisobga olish zarur. Bank mijozning topshirig’i bo`yicha mijozning hisobvarag’idan pul mablag’larini agar qonunda, unga muvofiq chiqarilgan bank qoidalari yoki bank hisobvarag’i shartnomasida boshqa muddatlar nazarda tutilmagan bo`lsa, tegishli to`lov hujjati tushgan sanadan keyingi kundan kechiktirmagan holda qo`lga berishi yoki ko`chirib o`tkazishi zarur. FKning 778-moddasida qo`llangan «kun» atamasi deganda «bank» yoki «operastiya» kuni, ya’ni bank tegishli operastiyalarni amalga oshiradigan ish vaqtining qismi tushuniladi. Hisobvarag’ bo`yicha operastiyalarni amalga oshirish muddati o`tishining boshlanganligi bankka mijoz hisobvarag’i bo`yicha qaydlarni to`g’ri olib borishga imkon beruvchi, bank qoidalariga asoslangan hujjatlar bankka kelib tushgan vaqti bilan belgilanadi. Hujjatlarning aniq turlari hisob-kitob shakli va to`lov haqidagi axborot (kog’ozda yoki elektron hisob-kitob) uzatish usuliga qarab turlicha aniqlanadi. Tegishli hisob-kitob hujjati tushgan sanadan keyingi kunda kechiktirmagan holda bank mijozining naqd pulsiz ko`chirib o`tkazish to`g’risidagi topshirig’ini quyidagi yo`llar bilan bajarishni boshlashi zarur: A) hisobvarag’idan mablag’larni ko`chirib yozish; B) hisob-kitob hujjatlarini boshqa bankka tegishli operastiyani yakunlash uchun jo`natish FKning 778-moddasida o`rnatilgan pulni berish va ko`chirib o`tkazish muddatlarini bank qoidalari bilan uzaytirilishi va qisqartirilishi mumkin. (Bank hisobvarag’i shartnomasi, shuningdek to`lov hujjati (banklar va bank faoliyati to`g’risidagi qonunning 31-moddasi)). Shunga kura, Marakaziy Bankning 01.0396 №02-52 bo`yrug’i bilan tasdiqlangan, kredit tashkilotlari korrespondent hisobvarag’laridan mablag’lar ko`chirib yozish operastiyalarini o`tkazish to`g’risidagi holat 5-bandi mijozlarga kredit tashkilotiga hisob-kitob hujjatlarini to`lov muddatini ko`rsatgan holda taqdim etishni tavsiya qiladi. Agar ko`rsatilmagan bo`lsa, mijozdan hujjat olingan sana to`lov muddati hisoblanadi. To`lov navbati bu bank hisobvarag’laridan to`lov muddati kelgan mablag’larni bir necha hisob-kitob hujjatlari bo`yicha ko`chirib yozish ketma-ketligidir. FKning 784-moddasi hisobvarag’dan to`lovlar ketma-ketligini aniqlashning ikki qoidasini o`rnatadi. Birinchisi, hisobvarag’idagi qoldiq barcha talablar bo`yicha to`liq hisob-kitob qilish imkonini bermagan vaziyatlarga tegishlidir. Bunday holatda hisobvarag’iga taqdim etilgan hujjatlar kalendar to`lov navbatida, ya’ni to`lovchi bankka kelib tushishi tartibida amalga oshirish kerak. Bu tartibdan istisnolar qonunda nazarda tutilishi lozim. Ikkinchi tartib, to`lovchining hisobvarag’ida unga nisbatan ilgari surilgan talablarni qondirish uchun etarli mablag’ bo`lgan taqdirda qo`llanadi. FKning 784-moddasi bilan o`rnatilgan to`lovlar navbati faqatgina naqd pulsiz hisob-kitoblar, shuningdek bank orqali amalga oshiriluvchi qarzdorning nakd bo`lmagan pul mablag’lariga da’vo ko`zg’atilishida qo`llaniladi. To`lovchining bir bankda bir qancha hisobvaraqlari bo`lgan taqdirda FK 784-moddasida o`rnatilgan to`lovlar navbati har bir hisobvaraq bo`yicha alohida amalga oshiriladi. Umumiy qoidaga ko`ra, bank hisobvaraqdan mablag’larni ko`chirib yozishi 273 uchun hisobvaraq egasining to`g’ridan-to`g’ri topshirigi yoki bulmasam, uning roziligi (akstept) asos bo`lib xizmat qiladi. Bank mijozning pul mablag’laridan foydalanish yo`nalishlarini nazorat qilishi, belgilashi, qonun yoki bank hisobvarag’i shartnomasida belgilanmagan tartibda uning pul mablag’larini tasarruf etishi hamda boshqa tartibda huquqini cheklashga haqli emas. Biroq, bayon etilgan huquq qonun bilan cheklanishi mumkin. Bunday cheklashning ko`p uchraydigani FKning 783-moddasi 2-kismida o`z ifodasini topgan bo`lib, hisobvaraqda mavjud bo`lgan pul mablag’larini mijozning topshirig’i (roziligi)siz sud qaroriga ko`ra, shuningdek, qonunda belgilab qo`yilgan yohud bank Bilan mijoz o`rtasidagi shartnomada nazarda tutilgan hollarda ko`chirishi mumkin. Bankning hisobvarag’idagi qoldiq uchun mijozga to`lov majburiyati FKning 781-moddasida o`z aksini topgan. Ushbu norma bankning shunday majburiyati mavjudligi prezumstiyasini o`rnatadi. Biroq, bank hisobvarag’i shartnomasida hisobvaraqdagi qoldiq mablag’ uchun foizlar berilmasligi nazarda tutilishi mumkin. Mijozga ajratiluvchi mukofot, qoidaga ko`ra, yillik foiz ko`rinishida ajratiladi. Mukofot summasi mijozning hisobvarag’iga har chorakda o`tkazib turiladi. Shartnomada foizlarni to`lash va o`tkazishning boshqacha muddati o`rnatilishi mumkin. Agar shartnomada hisobvaraqdagi qoldiq uchun mukofot miqdori belgilanmagan bo`lsa, mijozning mablag’laridan foydalanganlik uchun, bank tomonidan talab qilib olguncha saqlanadigan omonatlar yuzasidan to`laydigan miqdorda foiz to`laydi. Bank va mijozning o`zaro to`lov majburiyatlari mavjud bo`lgan holda qoldiq mablag’ uchun foizlarni o`tkazish va to`lash majburiyati hisobga o`tkazish bilan to`xtatilishi mumkin. Bank sirini saqlash majburiyati bank yoki boshka kredit tashkilotiga bank hisobvarag’i shartnomasining qonunda nazarda tutilgan (FKning 364-moddasi 1- qismi) shartlardan biri sifatida yuklatiladi. Biroq, bank siri deb ataluvchi axborotni saklash, huquqiy rejimiga amal qilishni ta’minlash majburiyatiga ega subyektlar doirasi anchagina kengdir. Bular: kredit, audit tashkilotlari va Markaziy Bankdir. Kredit tashkilotlari, hisobvaraqlarga va qo`yilgan mablag’lar, hisobvarag’ va mablag’lar bo`yicha operastiyalar haqidagi ma’lumotlarni, shuningdek kredit tashkiloti tomonidan o`rnatiladigan boshqa axborotlarni, agar bu qonun hujjatlariga zid kelmagan taqdirda (Banklar to`g’risidagi qonunning 26-moddasi) sir bo`lib kolishini kafolatlaydi. Shunday qilib, mijozning shaxsi, uning operastiyalari va hisobvarag’ining holati haqidagi ma’lumotlar qo`riqlash obyekti hisoblanadi. Demak, kredit tashkiloti, o`z mijozlarining kontragentlari to`g’risidagi ma’lumotlarni, shuningdek, bank hisobvarag’iga bevosita aloqasi bo`lmagan boshqa axborotni, agar u sir saqlash majburiyatini olmagan bo`lsa, sir saqlashi shart emas. Shu bilan birga, mamlakatimiz qonunchiligi bank sirining tor ma’nosidan kelib chiqadi. Xorij mamlakatlar qonunchiligida boshqa yondoshuv mavjuddir. Masalan, Franstiya Jinoyat kodeksining 378-moddasiga muvofiq vrachlar, xirurglar, boshka tibbiyot xodimlari, shu jumladan, farmastevtlar, doyalar, shuningdek, o`z kasbiy yoki xizmat majburiyatlarini doimiy yoki vaqtincha bajarish mobaynida, ishonilgan turli maxfiy axborotlarga ega bo`lgan boshqa 274 shaxslar qonun yoki vaziyat bunga majbur qilmagan holatlarda ushbu ma’lumotlarni oshkor qilgan takdirda bir oydan olti oygacha ozodlikdan mahrum qilish va 500dan 15000 frankkacha miqdorda jarima bilan jazolanadilar 54 . Franstiya JKning 378-moddasida nazarda tutilgan jinoyatning maxsus subyektlari hisoblanuvchi ijtimoiy himoya idoralarining xodimlari bo`lib, prisyajniylar, hokimiyat vakillari va ularning yordamchilari (ayniqsa polistiya xodimlari), soliq ma’muriyati xodimlari, pochta xizmatchilari, notariuslar, advokatlar bilan bir qatorda sud amaliyoti bankirlarni ham kiritadi. Shu tariqa, franstuz qonunchiligi bank sirini etarlicha keng tushunadi va mamlakatimiz qonunchiligidan farqli ravishda bu huquqiy rejimni bankka o`z faoliyatini amalga oshirishi bilan bog’liq holda ma’lum bo`lgan har qanday axborotga nisbatan qo`llaydi 55 . Fikrimizcha, bunday yondashuv bank bilan u yoki bu taxlitda to`qnash keluvchi har qanday shaxslar manfaatini himoya qilish vazifasiga ko`proq mos keladi. Bank siri xarakati amal kiluvchi hisobvaraq operastiyalari ro`yxati FKning 777-moddasiga muvofiq aniqlanadi. Sir hisobvaraq bo`yicha mablag’lar harakati (kelib tushuvchi yoki ajratuvchi mablag’lar summasi, vaqti va miqdori, summalar kimdan va qanday asoslarga ko`ra kelib tushishi va boshqalar) ga ham tatbiq etiladi. Bank sirini tashkil etuvchi ma’lumotlar kredit tashkiloti tomonidan «Banklar va bank faoliyati to`g’risida»gi qonunning 5-moddasida nazarda tutilgan bank operastiyalari va boshka bitimlarni amalga oshirish jarayonida olingan bo`lishi shart. Boshqa ma’lumotlarga bank siri huquqiy rejimini qo`llashning qandaydir chegaralari qonunchilikda mavjud emas («Banklar va bank faoliyati to`g’risida»gi qonunning 26-moddasi). FKning 786-moddasi 2-kismida ko`rsatilgan ma’lumotlar bilan bir qatorda Markaziy Bank yo`riqnomalarida nazarda tutilgan holatlardan tashqari kredit tashkilotlari hisobotlaridan yoki listenzion va nazorat funkstiyalarini ijro etish natijasida olingan hisobvaraqlari, qo`yilgan mablag’lar, muayyan bitimlar va operastiyalar haqidagi ma’lumotlarni e’lon qilish huquqiga ega emas. Audit tashkilotlari tekshirishlar jarayonida olingan kredit tashkilotining operastiyalari, hisobvaraqlar va qo`yilgan mablag’lari, ularning mijozlari va korrespondentlari haqidagi ma’lumotlarni uchinchi shaxslarga ochish huquqiga ega emas. Bank sirini saqlash zarur bo`lgan shaxslarning aniq ro`yxati sanab o`tilgan tashkilotlarning barcha xodimlarini, ularning lavozimi va himoyalanuvchi ma’lumotlar bilan ishlash ularning bevosita xizmat majburiyatlari doirasiga kirish- kirmasligidan qat’iy nazar, o`z ichiga oladi. Agar bank operstiyalari to`g’risidagi ma’lumotlardan bank xodimiga kirmaydigan shaxs xabardor bo`lib qolsa (suhbatlar, xatlardan va x.k.), u sirni saqlashga majbur emas. Bank sirini ochish chegaralari (kredit tashkilotlari, Markaziy Bank va audit tashkilotlari tomonidan ko`rsatilgan axborotni uchinchi shaxslarga mijozning roziligisiz takdim etish tartibi va shartlari) qonunchilik bilan belgilanadi. FKning 786-moddasi 2-qismi va «Banklar va bank faoliyati to`g’risida»gi qonunning 26-moddasiga muvofik yuridik shaxslar va yakka tadbirkorlik faoliyati 54 Франция Жиноят кодекси. 55 Гражданское и торговое право капиталистических государств.-М.:Международное отношение.1993.-356 с. 275 bilan shugullanuvchi jismoniy shaxslar hisobvaraqlari va operastiyalari buyicha ma’lumotnamalar ularning uziga (shuningdek, ularning vakillariga), sudlarga va xo`jalik sudlariga, Davlat solik xizmati va bojxona organlariga – ularning faoliyati to`g’risidagi qonunchilik aktlarida nazarda tutilgan xollarda, shuningdek prokuror roziligi bilan, - ishlar bo`yicha avvaldan tekshiruv o`tkazish organlariga beriladi. Jismoniy shaxslarning hisobvaraqlari va qo`yilgan mablag’lari bo`yicha ma’mumotnomalar kredit tashkiloti tomonidan ularning o`ziga, (shuningdek, ularning vakillariga), sudlarga, prokuror roziligi bulgan taqdirda esa – ish bo`yicha avvaldan tekshiruv o`tkazish organlariga beriladi. Hisobvaraqlar va qo`yilgan mablag’lar bo`yicha ma’lumotnomalar, ularning egasi vafot etgan hollarda hisobvarag’i yoki qo`yilgan mablag’ining egasi tomonidan kredit tashkilotiga qilingan vasiyat topshirig’ida ko`rsatilgan shaxslarga, notarial idoralarga ya’ni vafot etgan shaxsning qo`yilgan mablag’lari to`g’risidagi ishlarni olib boruvchi tashkilotga, xorij fuqarolari hisobvaraqlariga nisbatan esa – xorij konsullik idoralariga beriladi. JPKning 209-moddasiga ko`ra, jinoyat orqali etkazilgan zazarni qoplashda, garov tariqasida olib qo`yilgan yoki qabul qilingan pullar uch sutkadan kechiktirmay surishtiruv, dastlabki tergov organi yoki sudning depozit hisobiga topshirilishi shart. Yuridik shaxslar to`g’risidagi bank siri tushunchasiga kiruvchi ma’lumotlarni bojxona organlariga taqdim etish shartlari Davlat bojxona qo`mitasi to`g’risidagi Nizomning 6–bandida, bojxona organining mansabdor shaxsi qo`li ostida bojxona tartibini buzganlik haqidagi ish bo`lganda ish bo`yicha yoki ko`rib chiqish uchun zarur bo`lgan hujjatlarni talab qilib olish huquqiga ega. Bank sirini tashkil etuvchi ma’lumotlar berilishi mumkin bo`lgan organlar va mansabdor shaxsning qatoriga sud ijrochilari kiritilmaydi. «Ijro etish ishlab chiqarish to`g’risida»gi Qonunining 46-moddasi 3 qismiga muvofiq ular o`zlarini qiziqtiruvchi ma’lumotlarni soliq organlari orqali olish huquqiga egadirlar. Bank, kredit va audit tashkilotlari bank sirini ochganliklari uchun etkazilgan zararni qoplash shaklida javobgarlikka tortilishi mumkin. Ularning mansabdor shaxslari va boshqa xizmatchilari jinoiy javobgarlikka tortiladi. Bundan tashqari mijoz FKning 1021-1022-moddalarida nazarda tutilgan tartibda ma’naviy zararni qoplashni talab qilish huquqiga egadir. Bank hisobvarag’i shartnomasiga ko`ra, mijoz banka hisob-kitob va kassa xizmatlari uchun to`lov to`lashi; bankka hisob-kitob va kassa operastiyalarini amaga oshirish uchun pul qoplamini taqdim etishi zarur. FKning 780-moddasi 1-qismiga muvofiq, bank hisobvarag’i shartnomasida nazarda tutilgan hollarda mijoz hisobvarag’ida bo`lgan pul mablag’lari bilan operastiyalarni amalga oshirish bo`yicha bank hizmatlariga haq to`laydi. Mijozning hisob-kitob va kassa xizmatlari amaliyotda qoidaga ko`ra, qaytariladigan shaklda amalga oshiriladi. Bank hisobvarag’i shartnomasida uning miqdorini belgilab qo`yishi lozim. Aks holda mijozga qaytarilmas xizmat ko`rsatiladi. Qoida bo`yicha, bank tekin xizmat ko`rsatish bo`yicha o`zining zararlarini hisobvarag’idagi qoldiq uchun past foiz stavkalari qo`yish hisobiga qoplab oladi. Banklar va bank faoliyati to`g’risidagi qonunning 30-moddasiga muvofiq bank 276 xizmatlarining narxi mijozning bank Bilan tuzilgan shartnomasida albatta, ko`rsatilgan bo`lishi shart. Bu esa FKning 780-moddasiga zid keladi. FKning 3- moddasi 2-qismiga muvofiq bunday holda FK normasi qo`llanadi. O`zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining «Bank hisob-kitob xizmatlari uchun to`lov undirish va hisob-kitob qilish tartibi to`g’risida»gi 1997 yil 8 dekabr Nizomiga muvofiq Markaziy Bank tomonidan kredit tashkilotlari va shu bankning mijozlariga ko`rsatadigan hisob-kitob xizmatlari uchun to`lov joriy etilgan. Hisob-kitob uchun to`lovlar quyidagi hollarda undirilmaydi: 1. jamoa shartnomasi (kelishuvi)ga muvofiq ishchilar ish haqidan kasaba uyushmalari a’zolik badallarini o`tkazganlik uchun («Kasaba uyushmalari, ularning huquqlari va faoliyat kafolatlari to`g’risida»gi 1996 yil 12 yanvar qonunining 28-moddasi 3-qismi); 2. kredit tashkiloti bo`lmagan va Markaziy Banki to`g’risidagi qonunining 47-moddasiga muvofiq, Markaziy Bank xizmat ko`rsatayotgan mijozlarning hisob- kitob operastiyalarini o`tkazishda; 3. turli darajadagi byudjet mablag’lari va byudjetdan tashqarii davlat jamg’armalari mablag’larini o`tkazishda, bunda mablag’lar Markaziy Bankning idoralari ochilgan byudjet mablag’larining tasarruf etuvchilari va byudjetdan tashqaridavlat jamg’armalari hisobvarag’laridan o`tkazilishi shart; 4. bank operastiyalarini amalga oshirish litsenziyasi olib qo`yilgan kredit tashkilotlarining likvidastiya komissiyalari korrespondent hisobvaraqlari bo`yicha hisob-kitob operastiyalarni amalga oshirishda; 5. kredit tashkilotlarining Markaziy Bank bilan mablag’larni ko`chirib o`tkazishga oid hisob-kitob operastiyalarini amalga oshirishda: majburiy rezervlarga; depozitlarni joylashtirish bo`yicha; kreditlarni qa ytarish va kreditlar uchun foizlarni to`lash bo`yicha; Markaziy Bank foydasiga; naqd pul mablag’larini qo`lga kiritishga (shu jumladan, naqd pulni olish uchun Markaziy Bank idoralarida mablag’larni deponirovaniya qilishda); 6. soliq to`lovchi, soliq agenti yoki boshqa majburiyatlarni shaxsning tegishli byudjetlar (byudjetdan tashqarii jamg’armalar)ga soliqni o`tkazish topshiriqlarini, shuningdek soliq organlarining soliq to`lovchi yoki bosha majburiyatli shaxsning pul mablag’lari hisobiga soliqni undirish haqidagi qarorlarini ijro etishda. FKning 782-moddasiga ko`ra, mijozning hisob-kitob xizmati bo`yicha to`lovni amalga oshirish majburiyatiga nisbatan qarama-qarshi to`lov majburiyatlari mavjud bo`lgan taqdirda o`zaro talablarni hisobga o`tkazishni qo`llashlari mumkin. Bankka hisob-kitob kassa operastiyalarini amalga oshirish uchun pul qoplamini taqdim etish majburiyati mijoz tomonidan hisobvarag’ini turli manbalar (uchinchi shaxslarning pul o`tkazmalari, qonunchilik tomonidan yo`l qo`yilgan va h.k hollarda naqd pullar kiritish) hisobiga to`ldirish yo`li bilan amalga oshiriladi. Bunda mijoz o`zining hamma pullarini aynan har doim ham foydali bo`lmagan bank hisobvarag’iga investistiya qilishga majbur emas. Biroq, u bank tomonidan hisob-kitob va kassa operastiyalarini to`sqinliklarsiz amalga oshirishi uchun etarli bo`lgan qoldiqning hisobvarag’ida mavjud bo`lishini ta’minlab turishi lozim. 277 Ko`rsatilgan majburiyatni amalga oshirmaslik bankning hisob-kitob va kassa operastiyalarni amalga oshirishni rad etish huquqini qo`llashga olib kelishi mumkin. Download 5.5 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|