Toshkent farmatsevtika instituti

glyukozidaza  orqali  amalga  oshadi.  Ichakdagi  so`nggi  parchalanish  ichak  shilliq 

qavatida hosil bo`ladigan oligosaxaridazalar va disaxaridazalar ishtirokida kechadi. 

Pankreatik  α–amilaza  ta`siri    bo`yicha  so`lak  α-amilazasiga  o`xshash.  U 

taxminan 4–5 daqiqa davomida ichakdagi kraxmal va glikogenni α–limitdekstrin 

va  maltozagacha  gidrolizlaydi.  Disaxaridlar  ichak  bo`shlig`ida  parchalanmay, 

ichak  devorlari  shillig`  qavatida  maltaza,  saxaraza  va  laktazalar  ishtirokida 

gidrolizlanganligi  sababli  hosil  bo`lgan  monosaxaridlar  tezda  qonga  so`riladi. 

Uglеvodlar  hazm  bo`lishining  oхirgi  mahsulotlari  asosan  monosaхaridlardan  –  

glyukoza, fruktoza, laktoza, galaktozadan iborat. 

 

7.4. Uglevodlar hazm bo`lishi   

Oxirgi mahsulotlarini ichaklarda so`rilishi 

  Uglеvodlarni  parchalanish  mahsulotlari  sifatida  monosaхaridlarni  so`rilishi 

ikkilamchi  faol  transport  vositasida  ro`y  bеradi.  Katta  miqdorda  bo`lmagan 

glyukоzani  ichakdan  transpоrti  natriy  iоnlari    kоntsеntratsiyasi  gradiеnti  hisоbiga  

maхsus tashuvchilar yordamida amalga оshishiriladi. /Na+, K+ -ATF aza/. So`rilgan 

monosaхaridlar  darvoza  venasi  orqali  jigarga  (glyukozaning  ma`lum  miqdori  

jigarda  glikogenga  aylanadi)  va  asosiy  miqdori  esa  qon  bilan  boshqa  to`qimalarga 

yetkaziladi. Jigarda barcha gеksozalar (galaktoza, fruktoza, mannoza) glyukoza yoki 

uning  mеtabolitlariga  aylanadi.  Glyukozaning  asosiy  istе`molchilari  jigar  bilan 

birgalikda  bosh  miya  va  skеlеt  mushaklari.  Yog`  to`qimalarida  glyukoza  nеytral 

yog`lar sintеzida foydalaniladi.  

Ichakdan  so`rilgan  glyukozaning  taхminan  65  %  i  hujayrada  CO

2

  va  H

2

O  

gacha  oksidlanib,  enеrgiya  manbaiga  aylanadi,  30  %  i  yog`larni  va  5  %  i 

glikogеnni sintеziga sarflanadi.  Harakatdagi  mushakda glyukoza  energiya  manbai 

sifatida, harakatsiz vaqtda glikogen ko`rinishida yig`iladi.  

Miya,  suyak,  buyrak  to`qimalarida  parchalangan  glyukoza  shu  organlarni 

energiya ta`minotida qatnashadi. Shuningdek, hujayra sintetik jarayonlaridan biri –

 

263 

lipidlar  sintezida  ishtirok  etadi.  Natijada  qonda  glyukoza  miqdori  kamayadi    va 

uning darajasi darhol  jigar glikogenini parchalanishi hisobiga   tiklanadi. Shu  yo`l 

bilan  qondagi  glyukozaning  doimiy  darajasi  –  gomeostaz  saqlanadi.  Normada 

qondagi  glyukozaning    o`rtacha  miqdori  0,8  –  1,2g/l  yoki  3,55  -5,55  mmol/l  ni 

tashkil qiladi.  

Oziqa  moddalari  tarkibiy  qismlarini  parchalanishi  hazm  qilish  yo`llari  

hujayralarida  sintеzlanadigan  gistamin,  gastrin,  sеkrеtin  kabi  gormonsimon  faol 

moddalar  sistеmasi  orqali  ham  boshqariladi.  Hazm  qilishni  buzilishi  hazm  qilish 

fеrmеntlari  va  kofaktorlarining 

yеtishmasligidan  va  ichakda 

moddalar 

so`rilishining biokimyoviy yoki mехanik jarayonlarini buzilishidan kеlib chiqadi. 

 

7.5. Oddiy qandlar almashinuvi  

(galaktoza misolida) 

 

Ta`kidlab o`tilganidek, ingichka ichak epiteliysidagi mikrovorsinkalar orqali  

asosan  glyukozaga  aylangan  monosaxarid  va  unchalik  katta  miqdorda  bo`lmagan 

fruktoza, galaktoza  qonga so`riladi. So`rilish  jarayonida  albatta    adenozintrifosfor 

kislotasi (ATF) sarflanishi kuzatiladi.  

 

Glyukozani  galaktoza,  fruktozaga  qaytarilishi  va  aksincha,  almashinuv   

reaktsiyalari  jarayonida,  jumladan,  glikogen  biosintezida  galaktozani  glyukozaga 

aylanishini  kuzatish  mumkin.  Ushbu  hol  sut  va  sut  mahsulotlarini  uste`mol 

qiladigan yosh bolalar, ayniqsa chaqaloqlar organizmi uchun xos.  

Geksozo-1-monofosfaturidiltransferaza  fermenti  asosan  ona  suti  bilan 

oziqlanadigan yosh bolalar  jigarida katta miqdorda uchraydi. 

  

UDF-galaktoza  katta  yoshli  odamlar  jigarida  UTF  ishtirokida  hosil  bo`ladi. 

Jarayonni UDF-galaktozapirofosforilaza fermenti katalizlaydi. 

 

Galaktozani  glyukozaga  aylanishi  jigarda  ATF  ta`sirida  fosforillanish  yo`li 

orqali   galaktokinaza fermenti ta`sirida amalga oshadi.  

 

264 

 

 

 

 

  Galaktozo-1-fosfat,  so`ngra      geksozo-1-monofosfat-uridiltransferazalar 

(uridindifosfoglyukoza)  fermenti  ishtirokida  UDF-glyukoza  bilan  reaktsiyaga 

kirishib  (uridindifosfogalaktoza),  UDF-galaktoza  va  glyukozo-1-fosfatni  hosil 

qiladi.  O`z  navbatida  glyukozo-1-monofosfat  glikogen  biosintezida,  UDF  esa 

galaktoza, laktoza biosintezi uchun ishlatiladi. 

Galaktoza  almashinuvida  galaktozani  fosforlanib,  galaktozo-1-fosfatga 

o`tishini ta`minlovchi  geksozo-1-monofosfaturidiltransferaza  fermentini biosintezi  

izdan  chiqishi  natijasida  qonda  galaktoza  miqdorini  ortishiga  galaktozemiya 

deyiladi. 

 

 

265 

8-bob. Uglevodlar metabolizmi 

 

 

Uglevodlar katabolizmi 

Uglеvоdlar  odam  organizimida  asоsan  enеrgetik  funktsiyani  bajaradi  (8.1–

rasm).  Ayniqsa,  jismoniy  ish  bajarganda  ular  birinchi  navbatda  parchalanadi,  

shuningdek hujayra –to`qimalarni, mushaklarni ish faoliyatini zarur bo`lgan  

 

8.1–rasm. Glyukoza metabolizmi. 

 

energiya  bilan  ta`minlaydi.  Organizmning  asоsiy  enеrgiya  manbai  glyukоza  va 

glikоgеn hisоblanadi. Bundan tashqari uglеvоdlardan lipidlar, ba`zi  aminоkislоtalar, 

pеntоzalar sintеzlanadi.          

       Hujayraning  asosiy  struktura  –  funktsiоnal  kоmpоnеnti  bo`lgan  uglevodlar  - 

glikоlipidlar va glikоprоtеinlarga bo`linadi.  Asоsiy оziqa uglеvоdlari: 

1.    Kraxmal  —  glyukоzadan  ibоrat  tarmоqlangan  gоmоpоlisaxarid  –  bir 

tеkislikda  jоylashgan      a-1,4  glikоzid    bоg`li  mоnоmеr,  tarmоqlanganida  —1,6 

bоg` bilan birikkan. 

2.  Disaxarid  –  saxarоza  (glk—(  a  —1,2)—fru),  laktоza  (gal—(  r  —1,4)—glk), 

maltоza  (glk—(  a  —1,4)—glk).  Оziqa  tarkibidagi  uglеvоdlarni  sutkalik  talab 

miqdоri  450–-550g ni tashkil qiladi. 

 

266 

Glyukoza  –  organizm  metabolizmida  bosh  rolni  o`ynash  bilan  birga  asosiy  

energiya  manbai  hisoblanadi  va  metabolizm  jarayonlariga  quyidagi  yo`llar  orqali 

qatnashadi. 



 

Glyukoza katabolizmi – glikoliz; 



 

Glyukoza sintezi – glyukoneogenez; 



 

Glikogen  biosintezi (depolanishi) –glikogenogenez; 



 

Glikogen parchalanishi – glikogenoliz; 



 

Pentozalar sintezi – pentozofosfatli yo`l. 

 

8.1. Glikoliz – glyukozani parchalanishi 

 

Uglevodlarning  hujayralarda  miqdoriy  o`zgarishini  organizm  kislorod  bilan 

yetarli  darajada  ta`minlanganda  ham,  kislorod  miqdori  yetishmasligida  ham   

uchratish  mumkin.  Birinchi  holatdagi  o`zgarish    aerobli  yo`l  hisoblanib,  jarayon 

bevosita  yoki  bilvosita  kislorod  ishtirokida  kechadi.  Uglevodlarni  anaerob  yo`l 

bilan  o`zgarishi  kislorod  yetishmaganda  kuzatiladi.  Glyukoza  hujayraning  asosiy 

yoqilg`isi, glikogen shaklida zahira modda sifatida saqlanib, mushakllar harakatida 

juda  tez  o`zlashtiriladi.  Glyukozaning  glikogen  yoki  glyukozadan  boshlanib,  ikki 

molekula  pirouzum  kislota  va  ATF  molekulalari    hosil  bo`lishi  bilan  tugaydigan 

anaerob parchalanishiga glikoliz deb ataladi.  

Glikoliz (yunoncha glikis – shirin va lizis – parchalanish so`zlaridan olingan.) 

hujayra  metabolizmi  jarayonlari  orasida  eng  yaxshi  o`rganilganidir.    Glikоliz  – 

11ta  fеrmеnt  bilan  katalizlanib,    katalizda  ishtirоk  etuvchi  fеrmеntlar  hujayra 

gialoplazmasida  erigan  yoki  endоplazmatik  to`rga  kuchsiz    bоg`langan  hоlda 

bo`ladi.  Glikоliz  ikki  bоsqichda  o`tib,  uning  10  ta  rеaktsiyasi    sitоzоlda  amalga 

оshiriladi.  Shuni  ta`kidlab  o`tish  kerakki,  glikolizning  aksari  reaktsiyalari 

hujayralar  sitozolida,  ya`ni  sitoplazmaning  gomogen  (erigan)  fazasida  kechadi. 

Buning  aksi  sifatida,  uglevodlarning  kislorod  ishtirokida  kechadigan  oksidlanish 

reaktsiyalari eukariotik hujayralar mitoxondriyalarida, prokariotlarda esa plazmatik 

membranada amalga  oshadi. 

 

267 

       Glikоlizda — glyukоzani ikki mоlеkula piruvatga parchalanishi – aerоb glikоliz 

yoki ikki mоlеkula laktatga parchalanishi – anaerоb glikоliz deyiladi. Aerоb glikоliz 

–  uglеvоdlarning  umumiy  katabоlizmidir.  Glyukоza  aerоb  parchalanishida  CО

2

  va 

H

2

О gacha оksidlanadi. 

  

Glyukоzani  anaerоb parchalanishi spеtsifik  fеrmеntlar  ishtirоkida piruvat hоsil 

bo`lishi  va  piruvatdan  laktat  hоsil  bo`lishidir  (glyukoza  katabolizmi        sxemada 

keltirilgan 8.2–rasm).  

     Hоsil  bo`lgan  laktat  mеtabоlik  shlak    –  boshqa  biоkimyoviy  jarayonlarda 

qatnashmaydi. 

Laktat 

faqatgina 

 

 

 

orqaga 

qaytuvchi  reaktsiya    yo`li 

оrqali  piruvatga    aylanib, 

almashinuv  reaktsiyalariga 

jalb etilishi mumkin.  

  Glikoliz 

aksari 

organizmlarda 

markaziy 

metabolik 

yo`llardan 

biridir. 

1930 

yilning 

o`rtalarigacha  mushak  va 

jigarda 

uglevodlar 

almashinuvi 

faqat 

glyukozadan  boshlana-di, 

deb hisoblanar edi.   

 

       8.2–rasm. 

Glyukoza 

katabolizmining    sxemasi        

        Ammo  Ya.O.Parnasning  mashhur  ishlari  tufayli  mushaklardagi  glikogen 

fosfat  kislota  biriktirib  parchalanishi  –  fosforolizdan  boshlanishi  kashf  etilgandan 

so`ng fanga glikogenoliz atamasi kiritildi. 

 

268 

Glikoliz  jarayonida  glyukozaning  6  uglerodli  molekulasi  11  ta  ferment 

ishtirokida  2  ta  uch  uglerodli  piruvat  molekulasigacha  parchalanadi.  Dastlabki  5 

bosqich  glikolizning  tayyorlanish  bosqichi  sanalib,  bu  bosqichda  glyukoza 

fosforillanadi,  fruktozo-1,6-bifosfatga  aylanadi  va  so`ngra  2  ta  uglerodli  birikma 

(glitseraldegid-3-fosfat va dioksiatsetonfosfat) ga parchalanadi. Hosil bo`lgan  2 ta 

triozofosfatlar  bir-biriga  o`tishi  mumkinligi  tufayli  birinchi  bosqichda  bitta 

umumiy  mahsulot  –  glitseraldegid-3-fosfatni  hosil  bo`lishi  bilan  yakunlanadi.  Bu 

bosqichda glyukoza molekulasini faollashtirish uchun 2 molekula ATF sarflanadi. 

Glikolizning  ikkinchi  bosqichi  6  ta  fermentli  reaktsiyadan  iborat  bo`lib,  2 

molekula  glitseraldegid–3–fosfat  2  molekula  piruvatga  aylanadi.  Mazkur 

bosqichda  ajtatilgan  energiya  hisobiga  4  molekula  ADF  fosforlanib,  4  molekula 

ATF ga o`tadi. Ammo, glikoliz jarayonida bir molekula glyukoza hisobiga to`g`ri 

keladigan  ATF  molekulalari  soni  4  ta  emas,  balki  2  ta.  Chunki      glikolizning 

birinchi bosqichida 2 molekula ATF sarflangan. 

Shuni  ta`kidlab  o`tish  kerakki,  glikoliz  aksari  hujayralarda  sitozolda,  ya`ni 

sitoplazmaning  gomogen  (erigan)  fazasida  o`tadi.  Bundan    farqli  o`laroq, 

uglevodlarning kislorod ishtirokida kechadigan oksidlanish reaktsiyalari eukariotik 

hujayralarda mitoxondriyalarda, prokariotlarda esa plazmatik membranada amalga 

oshadi. 

          

Glikоlizning ayrim rеaktsiyalarini ketma – ketligi   

umumiy ko`rinishi quyidagicha: 

 

GLYUKОZA + 2H

3

PO

4

 + 2 ADF   →     2 LAKTAT + 2 ATF + H

2

O 

 

Uglеvоdlarning  hujayrada  o`zgarishi  kislоrоd  bilan  yеtarli  to`yinganda  ham, 

kislоrоd  yеtishmaganda  ham  ro`y  bеradi;  birinchi  hоlatda  bunday  yo`l  aerоbli 

o`zgarish  dеb  ataladi,  kislоrоd  yеtishmaganida  esa  uglеvоdlar  anaerоb  yo`l  bilan 

parchalanadi. 

1.

 

D-glyukozaning  fosforillanishi.  Rreaktsiyada  glyukoza  glyukozo-6-fosfatga 

aylanadi: 

 

269 

 

           Glyukoza                                                    Glyukozo-6-fosfat 

 

 

 

Reaktsiya  geksokinaza  fermenti  bilan  katalizlanadi  va  ATF  (fosforil  guruh 

beruvchi)  hamda  magniy  ionlari  talab  etiladi.  Geksokinazali  reaktsiya  fiziologik 

sharoitda  qaytmasdir.  Geksokinaza  organizm  hujayralarida  4  xil  izoferment 

ko`rinishda – (I,II,III va IV) shaklida mavjud bo`lib, substratlarga nisbatan turlicha 

spetsifiklikka  ega.  Geksokinaza  IV  (glyukokinaza)    glyukozaga  nisbatan  yuqori 

spetsifiklikka ega. Shuning uchun  boshqa geksozalarga ta`sir etmaydi va glyukoza 

ortiqcha  miqdorda  bo`lgandagina  ishlaydi.  Bu  ferment  faqat  jigar  hujayralarida 

bo`lib,  kelayotgan  vena    qonida  glyukozaning  miqdori  ko`p    bo`lganda  ishga 

kirishadi. 

Geksokinazalarni  boshqa  izofermentlari  faqat  glyukozani  emas,  qolgan  

geksozalar  (D-fruktoza,  D-mannoza,  D-glyukozamin)  ni  ham  fosforillaydi. 

Geksokinaza  I  asosan  buyrak  va  jigarda;  geksokinaza  II  mushak  va  yog` 

to`qimalarida, geksokinaza III jigarda, o`t suyuqligida faol bo`ladi.  Geksokinaza II 

va  IV  gormon,  masalan  insulin  ta`siriga  javob  beradi  va  shu  sababli  ularni 

moslashgan fermentlar, deb atash mumkin.  

Jigarda  geksokinaza  izofermentlarining  to`liq  to`plamini  bo`lishi  jigar 

hujayralarining glyukozani ―ushlab olishini‖ turlicha ekanligini bildiradi.  

2.

 

Glyukozo-6-fosfatning  fruktozo-6-fosfatga  izomerlanishi.  Reaktsiya  qaytar 

bo`lib, glyukozofosfatizomeraza fermenti bilan katalizlanadi. 

 

 

 

 

270 

            Glyukozo-6-fosfat                                              Fruktozo-6-fosfat 

 

Glyukozofosfatizomeraza  –  yuqori  darajadagi  spetsifik  ferment.  U  faqat 

glyukozo-6-fosfatga  (to`g`ri  reaktsiya)  va  fruktozo-6-fosfatga  (teskari  reaktsiya) 

ta`sir etadi. 

3.  Fruktozo-6-fosfatni  fruktozo-1,6-bisfosfatga  o`tishidagi  fosfor-lanishi. 

Glikolizning ushbu reaktsiyasi fosfofruktokinaza fermenti bilan katalizlanib, yana 

bir molekula ATF (reaktsiya uchun Mg²+ ionlari kerak) sarflanadi.  

fruktozo-6-fosfat                                               fruktozo-1,6-bisfosfat 

 

Fosfofruktokinaza  katalizlaydigan    reaktsiyada  erkin  energiyaning  katta 

qismini  pasayishi  kuzatiladi.  Mazkur  reaktsiya  glikolizning  ikkinchi  qaytmas 

reaktsiyasidir. 

Fosfofruktokinaza  –  glikolizning  asosiy  (kalit)  fermenti  bo`lib,  reaktsiya 

qaytmasligi  sababli    jarayonni  kechish  tezligini  chegaralaydi  va    turli  izo-  va 

allosteik boshqaruvchilar tomonidan boshqariladi. 

4. Fruktozo-1,6-bisfosfatning glitseraldegid-3-fosfat va digidroatseton-fosfatga 

parchalanishi.  Keyingi  bosqichda  fruktozo-1,6-bisfosfat  2  ta  fosfotriozoga 

 

271 

parchalanganligi uchun avvalgi vaqtda glikoliz  glyukozaning dixotomik yo`l bilan 

parchalanishi, deb atalgan. 

Reaktsiya fruktozobisfosfat-aldolaza fermenti yordamida quyidagi tenglama 

bo`yicha katalizlanadi: 

 

Fiziologik  sharoitda  reaktsiyaning  erkin  energiyasini  o`zgarishi  oz 

bo`lganligi uchun qaytar reaktsiyadir. 

5.  Triozofosfatlarning  o`zaro  bir–biriga  o`tishi.  Glikolizning  keyingi 

reaktsiyalarida  2  ta  triozofosfatdan  faqat  bittasi  -  glitseraldegid-3-fosfat   

ishlatilganligi 

uchun 

ikkinchi 

triozofosfat 

(digidroksiatsetonfosfat) 

ni 

glitseraldegid-3-fosfatga aylanish reaktsiyasini triozofosfatizomeraza katalizlay-di. 

Reaktsiya  qaytar,  qaytmasligi  uchun  glitseraldegid-3-fosfat  to`xtovsiz  sarflanib 

turishi kerak.                              

 

 

6.  Glitseraldegid-3-fosfatni  1,3-difosfoglitseratgacha  oksidlanishi.    Reaktsiya  

glikolitik  oksidoreduktsiya  deb    atalib,  muhim  vazifani  bajaradi,  unda    substratni 

oksidlanishi  bilan  birga  energiyaga  boy  mahsulot  ham  hosil  bo`ladi.  Reaktsiya 

qaytar bo`lib, glitseraldegid -3-fosfatdegidrogenaza bilan katalizlanadi: 

 

272 

 

 

7.  Fosfat  guruhini  1,3-difosfoglitseratdan  ADF  ga  o`tkazilishi.  1,3-

difosfoglitseratdan  energiyaga  boy  birikma–ATF  hosil  bo`lishida  foydalaniladi 

(birinchi glikolitik fosforillanish). 

Reaktsiya fosfoglitseratkinaza yordamida tehglama bo`yicha katalizlanadi. 3-

fosfoglitserat  unumi  ortiqcha  miqdorda  hosil  bo`lganda  fosfoglitseratkinaza 

reaktsiyasi orqaga qaytishi mumkin.

 

  

8.  3-fosfoglitseratning  2-fosfoglitseratga  izomerlanishi.    Reaktsiyada  3-

holatidagi fosfat guruhi fosfoglitserat-fosfomutaza fermenti yordamida 2-holatga 

o`tkaziladi.       

  

 

273 

Reaktsiya qaytar bo`lib, erkin energiyaning biroz pasayishi bilan boradi va  Mg²

+

 

ionlarini ishtirokini talab etadi. 

9.  2-fosfoglitseratni    fosfoenolpiruvat  hosil  qilib,  degidratlanishi.  

Reaktsiya  davomida  energiyaga  boy  bog`  hosil  bo`lib,  enoilgidrataza  fermenti 

ishtirokida quyidagicha boradi: 

                                      

 

10.  Fosfat  guruhni  fosfoenolpiruvatdan  ADF  ga  o`tkazilishi  (2-glikolitik 

fosforlanish).  Bu  bosqichda  yuqori  energetik  birikma  –  fosfoenolpiruvat  substrat 

sifatida  ATF  hosil  bo`lishida  ishlatiladi.  Reaktsiya  piruvatkinaza  yordamida 

katalizlanadi va  Mg²+ ionlari ishtirokida boradi: 

        

 

 

Fiziologik  sharoitda  reaktsiya  qaytmas,  chunki  reaktsiya  erkin  energiyaning  juda 

pasayishi bilan boradi. 

  11. Piruvatning  laktatga  qaytarilishi. Bu  reaktsiya  glikolizni  yakunlovchi 

ferment  –    laktatdegidrogenaza  ishtirokida  quyidagi  tenglama  bo`yicha 

katalizlanadi: 

      

 

 

 

274 

Laktatdegidrogenazali  (LDG)  reaktsiya  qaytar.  Odam  va  hayvon 

to`qimalarida  LDG  ning  5  ta  izomeri  bor.    Organizmda  uglevodlar  parchalanishi 

asosiy yo`llarining umumiy sxemasi quyidagi 8.3–rasmda keltirilgan.  

     Glikоlitik  jarayonda  glyukоzadan  laktat  hоsil  bo`ladi.  Mоdda  almashinuvida  

laktat «tupik» hisоblanib, reaktsiya orqaga qaytishidan bo`lak birorta biоkimyoviy 

jarayonda  ishtirоk  etmaydi.  Laktatni  to`planishi  natijasida  hujayra  ichki  pH 

buziladi,  glikoliz  to`xtaydi.  Shuning  uchun  laktat    hujayradan  mеtabоlik  «shlak» 

ko`rinishida  ajraladi.  Faqatgina  yurak  оksidlanish,  jarayonida  enеrgеtik  substrat 

sifatida foydalaniladi.  Yuqorida keltirilgan barcha ketma-ket reaktsiyalar sitozolda 

amalga  oshib,  sitoplazmaning  erigan  qismida    glikolizning  barcha  fermentlari 

yig`ilgan. 

     Shunday  ekan,  glyukozani  laktatgacha  o`zgarishidan  2  molekula  ATF  hosil 

bo`ladi.Glikolizda  ATF  ni  ishlatilish  va  sarflanish  yo`llari  quyidagi  8.1-jadvalda 

keltirilgan (jadvalning izohi yuqoridagi matnda).                                                                            

                                                                                                               Jadval 8.1 

Glikolizda ATF ning ishlatilishi va sarflanishi 

 

Reaktsiya  

1 molekula glyukozaga nisbatan ATF 

ning o`zgarishi 

Glyukoza→glyukozo-6-fosfat 

–1 

Fruktozo-6-fosfat→fruktozo-1,6-

difosfat 

–1 

2  1,3-difosfoglitserin kislota→2,3-

Fosfoglitserin kislota 

+2 

2  2-fosfoenolpiruvat kislota→ 

  2 Piruvat (pirouzum kislota) 

+2 

                                        Jami: 

+2 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

275 

8.3  –  rasm.  Glikоliz  -  glyukozani  aerob  yo`lidagi  10  ta  fеrmеnt  bilan 

katalizlanishining umumiy sxematik ko`rinishi    

 

  

 

 

 

276 

Nazorat savollari 

 

1.

 

Ovqat tarkibidagi asosiy ozuqa moddalariga qaysi moddalar kiradi? 

2.

 

Balanslashgan ovqat ratsioni nimaga asoslangan? 

3.

 

Uglevodlar nimaga asosan tasniflanadi? 

4.

 

Monosaxaridlar va ularning hosilalari. 

5.

 

Disaxaridlarning tuzlishi va ularning ahamiyati? 

6.

 

Polisaxaridlarning umumiy xossalari nimadan iborat? 

7.

 

Hazm qilish fermentlari necha guruhga bo`linadi? 

8.

 

Uglevodlarning hazm bo`lishi ovqat hazm qilish yo`lining qaysi qismidan 

boshlanadi? 

9.

 

Ovqat hazm qilish yo`llarida uglevodlar qanday hazm bo`ladi? 

10.

 

Uglevodlarning hazm bo`lish mahsulotlari ichaklarda qanday so`riladi?