Toshkent farmatsevtika instituti
Fermentlarning kofaktorlari
Download 4.3 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Metall ionlari ferment kofaktorlari sifatida.
- Fermentlarning ta’sir qilish mexanizmi va uning molekulyar asoslari.
- 3.4.-rasm. Fermentativ kataliz bosqichlari. E-ferment, S-substrat, M- mahsulot.
- 3.5.-rasm. Ferment faol markazi bilan substratning ta’sirlashishi.
- Nazorat savollari
|
Fermentlarning kofaktorlari. Ko`pchilik enzimatik reaktsiyalarda ferment deb ataladigan oqsil molekulasidan tashqari oqsil xossasiga ega bo`lmagan bir qator organik va anorganik moddalar ishtirok etishi ma’lum. Enzim ta’siri uchun zarur bo`lgan bu qo`shimcha omillarga kofaktorlar nomi berilgan. Kofaktorlar fermentning faol markazi bilan mustahkam bog`langan bo`lishi yoki undan dializda oson ajralishi mumkin. Mustahkam bog`langan kofaktorlar prostetik guruh deb ataladi. Kofaktorlar apoferment bilan birikishiga qarab 2 guruhga bo`linadi: Prostetik guruh – bunda kofaktor apoferment bilan kovalent bog`lanadi. Koferment – bunda kofaktor apoferment bilan nokovalent bog`lanadi va tez dissotsiatsiyalanadi. Kofaktorlar kofermentlar va metall ionlariga bo`linadi. Kofermentlarni struktura-fiziologik va funktsional (katalitik) xossalariga ko`ra tasniflash ancha qulay. Struktura-fiziologik tasniflashda bir vaqtda kofermentlarning kelib chiqishi va kimyoviy tuzilishi hisobga olinadi: I. Vitaminli kofermentlar: 1.
2.
Flavinli (FMN, FAD) 3.
Pantotenatli (KoA, defosfo-KoA, 4-fosfopantotenat) 4.
Nikotinamidli (NAD, NADF) 5.
Piridoksinli (PALF, PAMF) 6.
Folat kislotali (TGFK) 7.
Kobamidli (metilkobalamin, dezoksiadenozilkobalamin) 8.
Biotinli (karboksibiotin) 9.
Lipoil kislotali (qaytarilgan va oksidlangan lipoamid) 91
10.
Xinonli (ubixinon, plastoxinon) 11.
Karnitinli. Vitaminlarning ba’zi birlari o`zgarmagan holda, ikkinchilari ma’lum modifikatsiyaga uchragach (ko`pincha fosfat kislota bilan faollangan), uchinchilari esa boshqa komponentlar bilan birikkan holda enzimning faol guruhini tashkil etadi. Yuqorida keltirilgan vitaminlarning barchasi suvda eriydigan vitaminlar qatoriga kiradi. Yog`da eriydigan vitaminlar (A,D,E,K) ning kofaktorlik vazifalari hozircha aniqlangan emas.
II. Vitamin bo`lmagan kofermentlar: 1.
Nukleotidli (UDF-glyukoza, uglevod va spirtlarning nukleotidli boshqa hosilalari) 2.
Monosaxaridlar fosfatlari (glyukozo-1,6-difosfat, 2,3-difosfoglitserat). 3.
Metalloporfirinli (gemlar, xlorofillar) 4.
Peptidli (glutation)
Birinchi guruh kofermentlari hosil bo`lishida vitaminlar boshlang`ich modda sifatida ovqat tarkibida yetarli miqdorda qabul qilinmasa, kofermentlar sintezi pasayishi natijasida ularga to`g`ri keladigan murakkab fermentlarning ham vazifasi buziladi. Ikkinchi guruh kofermentlari modda almashinuvining oraliq mahsulotlari bo`lganligidan fiziologik sharoitda yetishmovchiligi kuzatilmaydi. Ularga bog`liq fermentlarni quyidagi 6 guruhga taqsimlanadi (qavs ichidagi ferment sinfining tartib raqami):
Oksidoreduktaza kofermentlari (1) 1.
Nikotinamidli (NAD, NADF) 2.
Flavinli (FMN, FAD) 3.
Metalloporfirinli (a,b,c,d gemlari), a va b xlorofillari. 4.
Xinonli (ubixinon, plastoxinon) 5.
Peptidli (glutation) 6.
Lipoil kislotali. Transferaza kofermentlari (2) 1.
Piridoksinli (PALF, PAMF) 92
2.
Pantotenatli (KoA, defosfo-KoA, 4-fosfopantotenat). 3.
Nukleotidli (UDF-glyukoza, SDF-xolin) 4.
Pteridinli yoki folat kislotali (TGFK). 5.
Kobamidli (metilkobamin) Liaza kofermentlari (4) 1.
2.
Pantotenat kislotali (KoA, defosfo-KoA) 3.
Tiaminli (TDF) 4.
Kobamidli (dezoksiadenozilkobalamin) Izomeraza kofermentlari (5) 1.
Piridoksinli (PALF) 2.
Kobamidli (dezoksiadenozilkobalamin) 3.
Monosaxaridlar fosfatlari (glyukozo-1,6-difosfat, 2,3-difosfoglitserat) 4.
Peptidli (glutation) Ligaza kofermentlari (6) 1.
2.
Biotinli (karboksibiotin) 3.
Fosfat kislotali (5,10-metenil TGFK) Keltirilgan kofermentlarning ikkita muhim xususiyatini aytib o`tish lozim: 1) 3-sinfi – gidrolazalarda kofermentlarni bo`lmasligi; 2) ayrim kofermentlarning ko`p funktsiyalikligi (piridoksinli, kobamidli), ya’ni bitta koferment qaysi fermentni faol markazi tarkibida qatnashishiga qarab turli xil reaktsiyalarni katalizlashi.
sifatida ishtirok etishi mumkin. Metallofermentlar – fermentlarning keng tarqalgan guruhi bo`lib, umumiy fermentlar sonining µ qismini tashkil etadi. Metallofermentlar ikki guruhga bo`linadi: I.
ishtirokisiz ham katalizlash xususiyatiga ega. 93
II.
Metall ionlari kofaktor vazifasini bajaradi. Bu fermentlar metall ionlarisiz faol emas. Metall ionlari kofaktor sifatida turli sinflarga mansub bo`lgan fermentlar tarkibiga kiradi. Ayniqsa, oksidlanish-qaytarilish reaktsiyalarini katalizlaydigan metallofermentlar ko`plab uchraydi. 2-jadval Metall ionlari – kofaktorlar sifatida
Fermentlar- ning sinflari Ferment nomi va shifri Metall Katalizlaydigan reaktsiyasi Oksido-
reduktazalar Alkogoldegidrogenaza (1.1.1.1.)
Nitratreduktaza (1.7.99.4.) Ferredoksingidrogenaza (1.12.7.1.) Zn
Mo Fe
Spirt va
aldegidlarni oksidlanishi, aldegidni spirtga qaytarilishi. HNO
3
ning HNO 2
ga qaytarilishi. Turli xil moddalarni qaytarishda molekulyar vodoroddan foydalanish. Gidrolazalar α-amilaza (3.2.1.1.)
Dipeptidaza (3.4.13.11) ATF aza (3.6.1.4.) Ca (Zn)
Zn
Mg Kraxmalning α-1,4-glikozidli bog`larining gidrolizi. Dipeptidlar gidrolizi. ATF gidrolizi Liazalar Fosfopiruvatgidrataza Mg, Zn, Mn
2-fosfoglitseratning fosfoenol- piruvat hosil qilib gidratlanishi
Metall ionlari faol markazda, yirik organik molekula (masalan, gem) tarkibida yoki apofermentdagi aminokislota qoldig`i bilan bevosita bog`langan bo`lishi mumkin. Oksidoreduktazalar ta’sirida elektronlar tashilishi va substratni oksidlanish darajasi o`zgarishida metallar valentligini o`zgaruvchanligi bilan kofaktor sifatida ishtirok etadi (Fe, Mo, Cu, Co). 94
Agar metallar katalizda bevosita ishtirok etmay, boshqa maqsadlarda, masalan, substratni bog`lash uchun xizmat qilsa, unda oksidoreduktazalarga oksidlanish darajasi doimiy bo`lgan metallar kiradi. Substratlar gidrolizi reaktsiyasini katalizlovchi metallofermentlar doimiy valentlikka ega metallar: rux, kaltsiy, magniy tutadi, kamdan-kam hollarda oksidlanish darajasi o`zgaruvchan metallar, masalan, marganetsni uchratish mumkin. Ferment katalitik ta’sirida metallarni vazifasi nimadan iborat? Ferment funksiyasida metall ionlari ishtirokini bir necha xil yo`llari aniqlangan. Birinchidan, metall faol markazning o`ziga xos elektrofil guruhi sifatida substratning manfiy zaryadlangan guruhlari bilan o`zaro ta’sirlashadi. Bunday metall-substrat komplekslari ferment bilan oson reaktsiyaga kirishadi. Ikkinchidan, o`zgaruvchan valentlikka ega bo`lgan metall elektron tashilishida o`zi ishtirok etishi mumkin, ya’ni katalitik qism vazifasini bajaradi. Uchinchidan, metall apofermentning uchlamchi va to`rtlamchi strukturasida katalitik faol konformatsiyasini shakllantiradi. To`rtinchidan, metallar ba’zida apoferment va koferment o`rtasida o`ziga xos ko`prik vazifasini bajaradi. Metallar organizmga vitaminli kofermentlarga o`xshash ovqat bilan birga kiradi. Ovqat tarkibida ular miqdori yetarli bo`lmasa, organizm modda almashinuvida jiddiy buzilishlar kuzatiladi. Bu esa metallarning yuqori darajadagi biologik faollikka ega ekanligini tasdiqlaydi. Fermentlarning ta’sir qilish mexanizmi va uning molekulyar asoslari. Fermentlarning katalitik ta’sir mexanizmini aniqlash enzimologiyaning asosiy va eng murakkab vazifalaridandir. Fermentlar ta’sirida faollashishning umumiy nazariyasi yo`q, har bir fermentning ta’sir mexanizmi uning o`ziga xos spetsifik uchlamchi strukturasi, funktsional guruhlari, substrat bilan to`qnashgandagi konformatsion o`zgarishi bilan ta’minlanadi. 95
Fermentlarning ta’sir etishini tushuntirib beruvchi farazlardan biri – adsorbtsion faraz XX asr boshlarida ingliz fiziologi Beylis va nemis bioximigi Varburg tomonidan taklif etilgan. Ular bu farazni asoslashda biologik bo`lmagan katalizatorlarning ta’sir mexanizmidan kelib chiqqan. Adsorbtsion farazga asosan ferment yuzasi platinaga o`xshash reagent molekulalari uchun adsorbtsiya joyi hisoblanadi. Natijada fermentni o`zaro tas’iri osonlashib, reaktsiya tezlashadi. Bu faraz fermentning spetsifikligi (o`ziga xosligi)ni tushuntirib bera olmaganligi sababli va u faqat tarixiy ahamiyatga ega bo`lib qoldi. Fermentlarning ta’sir etish mexanizmi to`g`risidagi tasavvurlarni rivojlantirishda Mixaelis va Mentenning ferment-substrat komplekslari to`g`risidagi klassik ishlari katta ahamiyatga ega bo`ldi. Mixaelis-Menten nazariyasiga ko`ra fermentativ kataliz jarayoni oddiy tenglama bilan ifodalanadi:
substrat 3.3.-rasm. Ferment substrat kompleksining sxematik tasviri. 96
Ferment-substrat kompleksi hosil bo`lishi jarayonida substrat fermentni katalitik markaziga mos ravishda yaqinlashadi. Ushbu moslikni kalitni qulfga to`g`ri kelishiga o`xshatish mumkin. Qulf va kalit modeliga binoan ferment murakkab qulfga o`xshash, shakli aniq mos tushadigan substrat (kalit) ga to`g`ri keladi. Substratni fermentga mos kelishi va unga ―tushishi‖, ularning o`zaro ta’sirlanishi bir qator xususiyatlarga bog`liq: enzim yuzasida faollashgan guruhlar tartibini substrat sathidagi faollashgan guruhga mos tushishi; substratning gidrofob qismini fermentning gidrofob qo`lqopi yoki cho`ntakchasiga mos bo`lishi; ferment-substratning gidroksil yoki aminoguruhlari bilan vodorod bog`lari hosil qiladigan guruhlarni muvofiq holatiga ega bo`lishi kerak. Yangi fikrlarga asosan substratni fermentning faol markazi bilan birikishi qutblanish, elektronlarning siljishi yoki reaktsiyada qatnashadigan bog`larning deformatsiyasi tufayli substrat molekulasini ma’lum o`zgarishlarga, yuqori energiyaga ega faollanish holatiga keltiradi. Fermentning nisbatan kichik faol markaziga substratning birikishi ferment konformatsiyasini substrat strukturasiga moslashtiradi. Demak, faol markazning shakllanishida substrat ham ishtirok etadi.
97
3.5.-rasm. Ferment faol markazi bilan substratning ta’sirlashishi. Umuman, fermentativ kataliz jarayonini shartli ravishda o`ziga xos 3 bosqichga bo`lish mumkin: 1.
Substratni fermentga diffuziyalanishi va uni fermentni faol markazi bilan bog`lanib, ferment-substrat kompleksi – ES ni hosil bo`lishi. 2.
ferment-substrat komplekslari – ES* va ES** ni hosil bo`lishi. 3.
Fermentning faol markazidan reaktsiya mahsulotini ajralishi va muhitga tarqalishi – EM kompleksi E va M (mahsulot) ga ajraladi.
Birinchi bosqich qisqa vaqt davom etib, muhitdagi substrat miqdoriga va ferment faol markaziga diffuziyalanish tezligiga bog`liq. ES kompleksining hosil bo`lishi lahza ichida amalga oshadi. Bu bosqichda faollanish energiyasi deyarli o`zgarmaydi. Fermentning faol markazida substratlarni faollanishi ularning yaqinlashishini va reaktsiya o`tishini yengillashtiradi. Ikkinchi bosqich sekinroq boradi va uning davomiyligi kimyoviy reaktsiyaning faollanish energiyasiga bog`liq. Bu bosqichda substrat bog`larining uzilishi yoki fermentning katalitik guruhi bilan o`zaro ta’sirlashishi natijasida
98
yangi bog`lar hosil bo`lishi amalga oshadi. Aynan faollashgan komplekslar hisobiga substratning faollanish energiyasi pasayadi. Ikkinchi bosqich butun katalizning tezligini ta’minlaydi. Uchinchi bosqich birinchi bosqich singari qisqa vaqt davom etib, reaktsiya muhitiga, reaktsiya mahsulotlarini tarqalish tezligi bilan belgilanadi. Fermentlar ta’sirining molekulyar mexanizmlarini ko`p tomonlari hali o`rganilmagan. O`rganilgan fermentlar ta’sir mexanizmlari orasida quyidagilarni keltirish mumkin: 1)
2)
substrat deformatsiyasi; 3)
kislota-ishqoriy kataliz; 4)
kovalent kataliz. 1) Reagentlarning yaqinlashishi – fermentlarga xos xususiyat bo`lib, moddalar o`zgarishini ming yoki o`n ming martaga tezlashtirish (substratlarning reaktsiyaga kirishish qobiliyatini oshirish) imkonini beradi. Ferment faol markazining - kontakt qismi o`ziga xos holatda substratlarni bog`laydi hamda ularning o`zaro yaqinlashtiruvchi katalitik guruhlar ta’sirini foydali tomonga buradi. Substratlarni taxlangan holda joylashishi entropiyaning kamayishiga demak, faollanish energiyasini kamayishiga olib keladi. 2) Substrat deformatsiyasiga gidrolaza, liaza va ba’zi transferazalarning ta’siri misol bo`la oladi. Substrat fermentga birikkuncha ―bo`shashgan‖ konfiguratsiyada bo`lib, faol markaz bilan bog`langandan so`ng molekulasi cho`ziladi (―deformatsiyalangan‖ konfiguratsiya). Substratdagi atomlararo bog`lar qancha uzun bo`lsa, uning uzilishiga shuncha kam energiya sarf bo`ladi, ya’ni faollanish energiyasi pasayadi. Deformatsiya (cho`zilish) joyi suv molekulalari ta’siriga oson uchraydi. 3) Kislota-ishqoriy kataliz. Boshqa katalizatorlardan farqli ravishda ferment faol markazida aminokislota qoldiqlarining funktsional guruhlari kislota va ishqor xossalarini namoyon qiladi. Shu sababdan ferment katalitik hujum vaqtida
99
protonlarning aktseptor va donor vazifalarini bajaradi, bunday imkoniyat odatdagi katalizatorlarda mavjud emas. Faol markazga substratni birikishida uning molekulasiga katalitik markazning elektrofil va nukleofil guruhlari ta’sir qiladi va kislota-ishqor guruhlari hujum qilgan substrat qismlarida elektron zichlikning qayta taqsimlanishiga olib keladi. Bu esa substrat molekulasida qayta taqsimlanish va bog`larning uzilishini yengillashtiradi. Katalitik markazida gistidin bo`lgan fermentlar ko`proq kislota- ishqoriy katalizni namoyon etadi. Gistidin blokirlangan holatlarda ferment faolligini yo`qotadi. Kislota-ishqoriy kataliz gidrolaza, izomeraza va liazalarga xos bo`lib, ko`proq kovalent kataliz bilan birgalikda amalga oshadi. 4) Kovalent kataliz faol markazning katalitik guruhlari va substrat orasida kovalent bog`lar hosil qiladigan fermentlarda kuzatiladi. Kovalent ferment-substrat oraliq mahsulotlari turg`un emas va reaktsiya mahsulotini ajratgan holda oson parchalanadi. Ko`pchilik fermentlar uchun bayon etilgan mexanizmlarni birgalikda amalga oshishi ularning yuqori darajadagi katalitik faolligini ta’minlaydi.
1.
Ferment va ferment bo`lmagan anorganik katalizatorlarning o`xshashlik va farqlari nimalardan iborat? 2.
3.
Fermentlarning faol va allosterik markazlari qanday tuzilgan? 4.
Kataliz jarayonida fermentlarning qaysi funktsional guruhlari ishtirok etadi? 5.
Fermentlarning kofaktorlari deb nimaga aytiladi? 6.
Vitaminli kofermentlarga qaysi kofermentlar kiradi? 7.
Vitamin bo`lmagan kofermentlarga misollar keltiring. 8.
Fermentlar ta’sir qilish mexanizmi nimaga asoslangan? 9.
Fermentativ kataliz jarayoni necha bosqichdan iborat? 10.
Fermentlar ta’sirining molekulyar mexanizmlari va ularning turlari. 100
3.2. Fermentativ reaktsiyalar kinetikasi. Fermentlar faolligining boshqarilishi Fermentlar ta’sirining o`ziga xosligi. Katalitik reaktsiyalar uchun o`ziga xoslik bo`lishi shart. Fermentlarning spetsifikligi (o`ziga xosligi) oqsil molekulasining ma’lum qismlari bilan substratning tegishli guruhlari o`trasida kimyoviy aloqalar o`rnatilishiga bog`liq. Fermentlarning spetsifikligi ancha nozik masala bo`lib, chuqur ma’noga ega. Har bir ferment faqat ma’lum substratga yoki molekuladagi kimyoviy bog`ning ma’lum turiga ta’sir etadi. Ferment substratga kalit qulfga tushganday mos kelishi zarur. Fermentlar spetsifikligining quyidagi xillari farq qilinadi. 1. Stereokimyoviy substratli spetsifiklik. Organizmda sintezlanadigan yoki metabolik jarayonlarda hosil bo`ladigan moddalar aksari qismi optik faoliyatga ega. Stereoizomer shakllari faqat tabiiy moddalarda uchraydi va barcha kimyoviy reaktsiyalarda bir xil darajada qatnashadi. Masalan, yuqori darajadagi organizmlarda metabolik o`zgarishlarga beriladigan qandlarni asosan D-qator, aminokislotalarni esa L-qator izomerlari tarqalgan. Shuning uchun ham fermentlarning ko`pchiligi ikkita optik izomerdan faqat bittasiga ta’sir ko`rsatishi tabiiy. Bu hodisaga stereokimyoviy spetsifiklik deyiladi. Masalan, mushakdagi laktatdegidrogenaza fermenti laktat kislotasining faqat L(+) izomerini degidrirlab, pirouzum kislotasiga aylantiradi; fumaratgidrataza fumarat kislotasining faqat trans-izomeriga ta’sir etib, uning stereoizomeri bo`lgan (sis-izomer)malein kislotasiga ta’sir ko`rsatmaydi.
CH – CООH CH 2 – CООH CH – CООH ║ + H
2 О
Fumaratgidrataza │ ║ HООC - CH HООC – CH –ОH CH - CООH fumarat malat malein
mutlaq spetsifiklikdir. Bu turdagi spetsifiklikka ega bo`lgan ferment faqat bittagina 101
substratga ta’sir etadi va substrat molekulasidagi ozgina o`zgarish ham uning faolligini yo`qolishiga olib keladi. Bunga misol qilib jigarda uchraydigan arginaza fermentini keltirish mumkin. Uning asosiy substrati L-arginin, aminokislotaning boshqa birorta unumiga ferment ta’sir etmaydi. Oksidlovchi-qaytaruvchi fermentlarning muhim vakili suktsinatdegidrogenaza mutlaq spetsifiklikka ega, faqat qahrabo kislotasi (suktsinat)ni degidrirlaydi. Ammo suktsinatdan faqat bitta metilen guruhi ortiq yoki kam saqlaydigan malonatga yoki glutaratga ferment ta’sir etmaydi. Shuningdek, ureaza fermenti faqat mоchevinani o’zgarishini katalizlaydi
H 2 N – CО – NH 2
NH 3 + CО 2
mоchevina
3. Mutlaq guruhli spetsifiklik –o`xshash substrat guruhlarini katalizlaydi. Masalan, alkogoldegidrogenaza faqat etanolga emas, har xil tezlikda bo`lsa ham boshqa alifatik spirtlarga ham ta’sir ko`rsatadi. О // CH
3 – CH
2 –
ОH alkоgоldegidrоgenaza CH 3 – C – H etanоl
-H 2
atsetat (sirka) aldegidi
4. Nisbiy guruhli spetsifiklik – ferment substrat molekulasining spetsifik guruhlariga ta’sir ko`rsatmay, substrat guruhlarining ma’lum bir kimyoviy bog`lariga ta’sir qiladi. Masalan, ovqat hazm qilish fermentlari – pepsin, tripsin oqsil aminokislotalar zanjiridagi peptid bog`larini uzadi. 5. Nisbiy substratli spetsifiklik – ferment turli xil guruhlarga tegishli bo`lgan kimyoviy birikmalarni katalizlaydi. Masalan, sitoxrom P 450
fermenti 7000 ga yaqin moddalarning gidroksillanishida ishtirok etadi. Ushbu spetsifiklikka ega bo`lgan ferment sistemasi tabiiy moddalar, dori va zaharlarni o`zgarishlarida, metabolizmida katta ahamiyatga ega. 102
Ferment spetsifik ta’sirini tushuntirishda ikkita qarash mavjud. Ulardan biri E.Fisherning ―qulf va kalit‖ (shablon) farazi bo`lib, unga ko`ra spetsifiklik asosida substrat va ferment faol markazining qat’iy mos kelishi yotadi. Fisherning farazi bo`yicha ferment qattiq struktura bo`lib, uning faol markazi substratni o`ziga biriktirish xususiyatiga ega. Agar substrat faol markazga kalit qulfga tushgandek to`g`ri kelsa, reaktsiya amalga oshadi. Agar substrat (―kalit‖) faol markazga (―qulf‖)ga mos kelmasa, reaktsiya amalga oshishi mumkin emas. Fisherning farazi ferment ta’siri spetsifikligini tushuntirishda o`zining soddaligi bilan jalb etadi. Ammo ―shablon‖ nuqtai-nazaridan qaraganda mutlaq va nisbiy guruhli spetsifiklikda, ya’ni bitta ―qulf‖ ga mos keladigan turli xil ―kalit‖ (substrat) borligini tushuntirish nihoyatda mushkul. Keltirilgan tashqi qarama-qarshilikni Koshlend tomonidan taklif etilgan va ―majburiy moslik‖ nomini olgan boshqa faraz tushuntirib berdi. Koshlendning fikriga ko`ra ferment molekulasi qattiq emas, aksincha yumshoq, egiluvchan bo`lib, uning konfiguratsiyasi va faol markazi substratlar yoki boshqa ligandlar birikishi jarayonida o`zgaradi. Faol markaz –substratni yopishtiruvchi emas, balki substratni birikish vaqtida unga mos keluvchi shaklni qabul qilishga majburlaydi (shuning uchun ham ―majburiy moslik‖ deb nomlanadi).
―Majburiy moslik‖ farazi bir qator fermentlarni substratga birikishidan keyin faol markazning funktsional guruhlarini joylashishini o`zgarishi tajribada o`z tasdig`ini topdi. Bu faraz fementni substratning yaqin analoglariga ta’sir etishini ham tushuntirib berdi. Agar yolg`on substrat (kvazi substrat) tabiiy analogidan juda oz farqlansa va faol markaz haqiqiysiga yaqin konformatsiyani qabul qilsa, unda ferment-substrat kompleksidagi katalitik guruhlar reaktsiyani amalga oshiradi. Bunda ―aldov‖ ni ferment sezmagandek bo`ladi, ammo fermentativ reaktsiya haqiqiy substratdagidek tez bormaydi, chunki katalitik guruhlar fermentning faol markazida ideal joylashgan bo`lmaydi.
Agar kvazi substrat konfiguratsiyasi katalitik guruhlarning to`g`ri joylashishiga imkon bermasa, reaktsiya bormaydi. |
