Тошкент кимё-технология институти

2.Ishlab chiqarishning nazariy asoslari.
Kalsinasiyalangan soda - Na2CO3, molekulyar massasi-106, natriy karbonat kristall kukun, zichligi 2,53 g/sm3, suyuqlanish temperaturasi 8530C, suvda yaxshi eriydi. Soda (natriy karbonat) qadimgi davrlardan ma’lum bo‘lgan. Soda dengiz o‘simliklar ko‘llari va tabiy sodaviy ko‘llardan olingan.
Sodani sanoatda olish usulini ilk bor 1775-yilda fransuz olimi Leblan sanoatda quyidagi usul bo‘yicha soda ishlab chiqarishni taklif etgan. Bu usulga muvofiq, osh tuzi NaCl ga konsentrlangan H₂SO₄ taʼsir ettirib, natriy sulfatga (Na₂SO₄) aylantiriladi, keyin Na₂SO₄ ni ohaktosh va ko’mir bilan birgalikda pechda 1000°C da qizdirish yoʻli bilan soda olinadi.
2NaClH2SO4Na2SO42HCl
Na2SO4 + CaCO32C Na2CO3CaSCO2
Xosil bo‘lgan qattiq moddadan suv yuvish usuli bilan soda eritmasi olingan.
Eritmani bug‘latish natijasida qattiq soda ishlab chiqarilgan.
Usulning mohiyati sanab o'tilgan tarkibiy qismlarni birlashtirishdir.
Shu tarzda soda ishlab chiqarishda quyidagi bosqichlarni ajratish mumkin:
1. Natriy sulfat olish:
2NaCl + H₂SO₄ = Na₂SO₄ + 2HCl.
2. Natriy sulfat va ohaktoshni 950 – 1000º C haroratda aylanadigan pechlarda shlam bilan birlashtirish:
Na₂SO₄ + CaCO₃2C Na₂CO₃CaSCO₂
Bu Leblan usulining asosiy reaktsiyasi bo'lib, natriy karbonat hosil qiladi.
3. Olingan suvni (Na2CO3, CaS) suv bilan yuvish. Yuvish paytida Na2CO3 soda
eritmaga o'tadi va CaS va reaksiyaga kirishmagan CaCO3 va boshqa aralashmalar
cho'kmada qoladi.
4. Olingan soda eritmasini karbonat angidrid bilan davolash. Yuvish paytida natriy
karbonat gidrolizi sodir bo'lganligi sababli:
Na2CO3 + H2O ↔ NaHCO3 + NaOH,
keyin karbonat angidrid bilan ishlov berish jarayonida natriy bikarbonat hosil
bo'ladi:
NaOH+ CO2 = NaHCO3
Karbonat angidrid reaksiya natijasida olinadi:
CaCO3 = CaO + CO2.
5. Natriy karbonat hosil bo'lishiga olib keladigan bikarbonatning kalsinlanishi:
NaHCO3= Na2CO3 + CO2 + H2O.
Ushbu operatsiya kalsifikatsiya deb ataladi.