2016
|
2017
|
2018
|
2019
|
16.
|
A
|
63
|
65
|
64
|
66
|
67
|
70
|
72
|
75
|
|
B
|
10
|
11
|
12
|
14
|
13
|
15
|
18
|
19
|
Vaqtli qatorlari deb, ijtimoiy hodisa va jarayonlarning vaqt boʼyicha oʼzgarishini tavsiflovchi sonlar qatoriga aytiladi. Vaqtli qatorlari hodisalarni tavsiflash vaqtiga qarab, payt(moment)li va davriy davriy qatorlariga boʼlinadi.
Paytli vaqtli qatorlari oʼrganilayotgan hodisa va jarayonlarni maʼlum bir aniq payt (moment)ga holatini ifodalaydi, aks ettiradi. Davriy vaqtli qatorlarida esa hadlar davr oraligʼi (interval)da beriladi. Oʼrganilayotgan hodisa va jarayonlarning dinamikasini miqdoriy tomondan baholashda quyidagi statistik koʼrsatkichlar qoʼllaniladi:
-mutlaq oʼzgarish;
- oʼzgarish surʼati,
-qoʼshimcha oʼsish (oʼzgarish) surʼati;
-bir foiz oʼzgarishning mutlaq mohiyati.
Bazisli deyilishiga sabab qatorning barcha hadlari baza deb qabul qilingan bitta had bilan taqqoslanadi. Zanjirsimonda esa har bir taqqoslashda taqqoslash bazasi oʼzgarib boradi.
Mutlaq oʼzgarish deb, vaqtli qatori ikki hadining farqi (ayirmasi)ga aytiladi.
Mutlaq oʼzgarish bazis usulida quyidagi formula bilan hisoblanadi:
Zanjirsimonusuldaesa quyidagi koʼrinishda hisoblanadi:
Bu yerda: va –bazisli va zanjirsimon usullar da hisoblangan mutlaq oʼzgarish;
–taqqoslanuvchi had; – baza deb qabul qilingan taqqoslanadigan had;
- taqqoslanuvchi haddan oldin keluvchi taqqoslanadigan had.
Oʼzgarish surʼati deb qatorning ikki hadining nisbatiga aytiladi. Bu koʼrsatkich koeffitsientda va foizda (%) ifodalanadi va quyidagi formulalar bilan aniqlanadi:
Qoʼshimcha oʼzgarish surʼati deb, hodisalarning mutlaq oʼzgarishini dinamika qatorlarining boshlangʼich hadiga nisbatigaaytiladiva quyidagi formulalarbilan hisoblaniladi:
Vaqtli qatorlarni baholashda bir foiz qoʼshimcha oʼzgarishni mutlaq mohiyati koʼrsatkichi juda muhim koʼrsatkichlardan biridir. U mutlaq oʼzgarishni qoʼshimcha oʼzgarish surʼatiga nisbati bilan baholanadi va quyidagi formula bilan hisoblanadi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
