Toshkent moliy

Vaqtli qatorlarning tahlil koʼrsatkichlarini menga berilgan variant boʼyicha aniqlayman:

А-tarmoq uchun

Yillar	(A) tarmoq (y)	Absolyut o`sish, kamayish			O`sish surati va koeffitsenti			Qo`shimcha o`sish surati			1%li qo`shimcha o`sish, kamayish mutlaq mohiyati
		Bazisli	Zanjir-simon	Bazisli		Zanjir-simon	Bazisli		Zanjir-simon	Bazisli		Zanjir-simon
2012	63	-	-	-		-	-		-	-		-
2013	65	2	2	103.17		103.17	3,17		3,17	0.65		0.65
2014	64	1	-1	101.59		98.47	1,59		-1,53	0.64		0.64
2015	66	3	2	104.77		103.12	4,77		3,12	0.66		0.66
2016	67	4	1	106.35		101.51	6,35		1,51	0.67		0.67
2017	70	7	3	111.11		104.48	11,11		4,48	0.70		0.70
2018	72	9	2	114.29		102.87	14,24		2,87	0.72		0.72
2019	75	12	3	119.05		104.17	19,05		4,17	0.75		0.75
Jami	542	X	X	X		X	X		X	X		X

Yuqoridagi vaqtli qator davriy vaqtli qator turiga kiradi. Davriy vaqtli qatorlarining oʼrtacha darajasi oddiy arifmetik formula bilan aniqlanadi:

Y =542/8=67.75

Mutlaq oʼzgarish salbiy (minus) belgiga ham ega boʼlishi mumkin. Bu taqqoslanuvchi had taqqoslanadigan haddan kichik ekanligini bildiradi.

Oʼrtacha mutlaq oʼzgarish





1,71 yoki



oʼrtacha yillik oʼzgarish surʼati:





=1.03



B-tarmoq uchun

Yillar	(B) tarmoq (y)	Absolyut o`sish, kamayish			O`sish surati va koeffitsenti			Qo`shimcha o`sish surati			1%li qo`shimcha o`sish, kamayish mutlaq mohiyati
		Bazisli	Zanjir-simon	Bazisli		Zanjir-simon	Bazisli		Zanjir-simon	Bazisli		Zanjir-simon
2012	10	-	-	-		-	-		-	-		-
2013	11	1	1	110		110	10		10	0.11		0.11
2014	12	2	1	120		109.10	20		9.10	0.12		0.12
2015	14	4	2	140		116.67	40		16.67	0.14		0.14
2016	13	3	-1	130		92.86	30		-7.14	0.13		0.13
2017	15	5	2	150		115.39	50		15.39	0.15		0.15
2018	18	8	3	180		120	80		20	0.18		0.18
2019	19	9	1	190		105.55	90		5.55	0.19		0.19
Jami	112	X	X	X		X	X		X	X		X

= 14

Oʼrtacha mutlaq oʼzgarish





4.58

oʼrtacha yillik oʼzgarish surʼati:





ёки



Vaqtli qatorlaridagi mavjud tendentsiyalarni aniqlash va baholash statistikaning muhim vazifalaridan biridir. Аmaliyotda trendni statistik oʼrganishning eng koʼp tarqalgan metodlari: interval (davr) oraligʼini kengaytirish; sirgʼanchiqli oʼrtacha; analitik tekislashdir.

Vaqtli qatorlarida trendni oʼrganishning eng sodda metodlaridan biri davr oraligʼini kengaytirishdir. Bu metodning mohiyati shuki, agar oldingi, yaʼni mavjud intervallar (davrlar)da hisoblangan darajalar hodisaning rivojlanish tendentsiyasini koʼrsatmasa, ular asosida yangi intervallar (kengaytirilgan) tuzilib va har bir yangi interval boʼyicha qator darajasi hisoblaniladi.

Sirgʼanchiqli oʼrtacha darajalarni aniqlash metodining mohiyati shundaki, unda dinamika qatorlarida keltirilgan haqiqiy darajalar sirgʼanchiq oʼrtacha miqdor bilan almashtiriladi.

“А” mahsulot turi boʼyicha

Yillar	Mahsulot turini ishlab chiqarish	Oraliqlarni kengaytirish (2 yillik)	Sirg`anchiq o`rtachalar (3 yillik)	Silliqlangan o`rtachalar
2012	63
2013	65	128
2014	64		64
2015	66	130	65	64.5
2016	67		65.67	65.335
2017	70	137	67.67	66.67
2018	72		69.67	68.67
2019	75	147	72.33	71
Jami	542	-	-	-

Dinamika qatorlarida mavjud tendentsiyani aniqlashning eng muhim usullaridan biri – analitik tekislashdir.Bu tenglamaning mohiyati shundaki, u trendni oʼrganishda nazariy va haqiqiy hadlarning mosligini baholashda oʼlchov mezoni sifatida qoʼllaniladi.

analitik tekislash uchun quyidagi tenglamani qoʼllaymiz:



Bu yerda: a0, a1 – tenglama parametrlari; t- vaqt belgisi. a1 – parametr regressiya koeffitsienti boʼlib va rivojlanish yoʼnalishini aniqlaydi. Аgar a1>0 dinamika qatorining hadlari bir tekisda oʼsib boradi, agar a1<0 ular kamayib boradi.

Vaqt koʼrsatkichlari oy kunlari boʼlganligi sababli, ularni quyidagicha belgilash kerakki, t=0. Bu hisob-kitobni ancha osonlashtiradi. t=0 desak, tenglama : boʼladi, bu yerdan va .

“B”mahsulot turi boʼyicha

Yillar	Mahsulot turini ishlab chiqarish	Oraliqlarni kengaytirish (2 yillik)	Sirg`anchiq o`rtachalar (3 yillik)	Silliqlangan o`rtachalar
2012	10
2013	11	10.5