Toshkent moliya instituti "audit" kafedrasi

huquqining talab darajasida rasmiylashtirilganligini isbotlash zarur.
Auditorga asosiy vositalar obyektlarini yaratish, sotib olish, berish 
shartnomalari, zarur hollarda esa - qonunchilikka muvofiq oldi-sotdini ro‘yxatga olish 
guvohnomasi taqdim qilinadi.
Asosiy vositalarning to‘g‘ri baholanganligini aniqlash asosiy vositalar 
mavjudligi va harakatini tekshirish chog‘idagi muhim masalalardan biri hisoblanadi. 
Chunki mulk solig‘i bo‘yicha budjet bilan hisob-kitoblar, shuningdek, korxona 
faoliyatining moliyaviy natijalarini aks ettirish va hisobot tuzish shunga bog‘liq.
Auditor tekshiruv o‘tkazishda asosiy vositalarni hisobga qabul qilish uchun asos 
bo‘lgan dastlabki hujjatlarni (AV-1, AV-6 va boshqa shakllar) jalb qiladi.
Asosiy vositalarni baholashning to‘g‘riligini tekshirish yoppasiga (obyektlar soni 
unchalik katta bo‘lmaganda) yoki tanlab o‘tkaziladi.

---

19 
Asosiy vositalarni baholash va dastlabki qiymatini aniqlash amaldagi qoidalarga 
muvofiq amalga oshiriladi hamda asosiy vositalar obyektlarini sotib olish usuliga 
bog‘liq.
Auditor O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksiga muvofiq asosiy vositalar 
oldi-sotdi shartnomalarining mavjudligi va rasmiylashtirilishini, ayrim xarajatlarni 
asosiy vositalar qiymatiga qo‘shishning qonuniyligini; tugallangan qurilish obyektlari 
inventar qiymatining to‘g‘ri aniqlanganligi; qo‘shimcha qurilganidan va qo‘shimcha 
jihozlanganidan, qayta jihozlanganidan, zamonaviylashtirilganidan yoki qisman 
tugatilganidan so‘ng obyekt qiymati to‘g‘ri aniqlanganligini tekshiradi.
Bunda auditor №21 BHMS ga muvofiq kiritilgan o‘zgartishlarga alohida e’tibor 
qaratishi zarur. Xususan, asosiy vositalarni sotib olish va qurish bilan bog‘liq, ammo 
belgilangan tartibga ko‘ra asosiy vositalarning dastlabki qiymatiga qo‘shilmaydigan 
xarajatlar 2002-yil 1-yanvardan obyektlarning dastlabki qiymatiga qo‘shilmasdan, 
9439 schyot debetiga olib borilganligiga e’tibor berishi kerak.
Auditor baholarni kelishish bayonnomasi va ta’sis hujjatlarida asosiy vositalar 
baholanishining aks ettirilishi; boshqa xarajatlarni asosiy vositalar dastlabki qiymatiga 
qo‘shishning qonuniyligi; bozor baholarini qo‘llashning ishonchliligini tekshiradi.
Asosiy vositalar bozor bahosini aniqlash uchun aynan shularga o‘xshash 
mahsulotlar baholari to‘g‘risida tayyorlovchi – tashkilotlarning yozma ravishda bergan 
ma’lumotlaridan; ommaviy axborot vositalari va maxsus adabiyotlarda e’lon qilingan 
baholar to‘g‘risidagi ma’lumotlardan; ayrim asosiy vositalar obyektlarining qiymati 
to‘g‘risida ekspert xulosalaridan foydalanish mumkin. Bunday asosiy vositalarni tashib 
keltirish bo‘yicha korxona tomonidan qilingan xarajatlar ham obyekt qiymatiga 
qo‘shiladi.
Chet el valutalari hisobiga sotib olingan asosiy vositalarni baholash chet el 
valutasini O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilangan, asosiy 
vositalar obyektini sotib olish sanasiga amal qilayotgan valuta kursi bo‘yicha so‘mga 
hisoblab o‘tkazish yo‘li bilan amalga oshiriladi.

---

20 
Auditor kontrakt shartlariga muvofiq mulkka egalik huquqining o‘tish vaqti 
to‘g‘ri aniqlanganligi; asosiy vositalarni sotib olish bilan bog‘liq bojxona to‘lovlari va 
boshqa chiqimlarning sotib olingan asosiy vositalar qiymatiga qo‘shilganligini 
tekshirishi lozim.
Auditor asosiy vositalarni baholashning to‘g‘riligini tekshirish chog‘ida asosiy 
vositalar dastlabki qiymatining o‘zgarish hollari bo‘lganligiga, qanday sabablar 
(qo‘shimcha qurish, qo‘shimcha jihozlash, qayta jihozlash, qisman tugatish) 
o‘zgarishga olib kelganligiga, kapital qo‘yilmalarga doir xarajatlar 0810, 0820, 0840, 
0850, 0860 va 0890-schyotlarda aks ettirilganligiga e’tibor qaratishi lozim.
So‘nggi yillarda asosiy vositalarni qayta baholashni tekshirish muhim ahamiyat 
kasb etmoqda. 21-BHMSga muvofiq korxonalarda asosiy vositalar obyektlarini qayta 
baholash summalari 8530–«Mulklarni qayta baholash bo‘yicha tuzatishlar» schyotida 
aks ettiriladi. Bunday tekshiruv qayta baholash natijalari rasmiylashtirilgan hujjatlar 
asosida amalga oshiriladi.
Bunda auditor quyidagilarni tekshirishi lozim: barcha asosiy vositalar to‘lig‘iga 
yoki ularning bir qismi qayta baholanganligi; asosiy vositalar tarkibida hisobda turgan 
yer uchastkalari va tabiiy foydalanish obyektlari qayta baholanganligi; qayta baholash 
qanday usullar yordamida o‘tkazilganligi (indeksatsiya qilish yoki hujjat bilan 
tasdiqlangan bozor baholari bo‘yicha to‘g‘ridan-to‘g‘ri hisoblab o‘tkazilishi va h. k.); 
bozor baholarini tasdiqlaydigan hujjatlarning mavjudligi; hisob-kitoblar to‘g‘riligini 
tanlab tekshirish; qayta baholashdan so‘ng eskirganlik darajasi o‘zgarganligi, qayta 
baholash natijalarining inventar kartochkalarida aks ettirilganligi, qayta baholash 
natijalarining buxgalteriya hisobi schyotlarida to‘g‘ri aks ettirilganligi, qayta baholash 
natijalarining hisobot tuzishda hisobga olinganligi va shu kabilar.