Toshkent moliya instituti "audit" kafedrasi

 
 
 

---

25 
3-jadval 
Moliyaviy hisobotning asosiy vositalarga doir hisobot shakllari 
ko‘rsatkichlarining o‘zaro mosligini tekshirish
8
. 
№ Ko‘rsatkichlar m. s.
 Ko‘rsatkichlar
m. s.
Farqi
ming 
so‘m
%
1
Asosiy 
vositalarning 
boshlang‘ich 
qiymati: 
a)yil 
boshiga (010-
satr, 
3-ustun) 
b)yil 
oxiriga
(010-satr, 
4-
ustun)
143261, 0
149118, 0
Asosiy vositalarning 
boshlang‘ich 
qiymati:
a) yil boshiga (130-
satr, 3-ustun) b) yil 
oxiriga (130satr, 4-
ustun)
143261, 0
149118, 0
-
-
2
Asosiy 
vositalarning 
eskirishi:
a) 
yil 
boshiga
(011-satr, 
3-
ustun) 
b)yil 
oxiriga (011-satr, 
4-ustun)
17776, 0
26009, 0
Asosiy 
vositalarning 
eskirishi:
a) 
yil 
boshiga 
(130-satr, 7-ustun)
b) 
yil 
oxiriga 
(130-satr, 10-ustun)
17776, 0
26009, 0
-
-
3
Asosiy 
vositalarning 
qiymati:
a) 
yil 
boshiga
(012-satr, 
3-
ustun) 
b)yil 
oxiriga (012-satr, 
4-ustun)
125485, 0
123109, 0
Asosiy 
vositalarning 
qiymati:
a) 
yil, 
boshiga 
(130-satr, 11-ustun)
b) 
yil 
oxiriga 
(130-satr, 12-ustun)
125485, 0
123109, 0
-
-
  
Buxgalteriya hisoboti va Bosh daftar (yoki tegishli hisob registrlari) 
ko‘rsatkichlarining mosligini tekshirishda №3 shakldan foydalaniladi. Ushbu 
amallarni bajarish natijalari quyidagi tarzda rasmiylashtiriladi. (4-jadval) 
8
Muallif tomonidan tuzilgan 

---

26 
4-jadval 
Moliyaviy hisobotning asosiy vositalar bo‘limi bo‘yicha ko‘rsatkichlarni Bosh 
daftar bilan taqqoslash.
9
 
 
Hisobot
Bosh daftar
 
№
Satr nomi
so‘m.
Schyot 
shifri
Schyot nomi
So‘m
Farqi
1
Jami 
asosiy 
vositalar 
yil 
boshiga
boshlang‘ich 
qiymati 
(130-satr, 
3ustun)
143261, 0
0110- 
0190
Schyotning 
hisobot yilining
01. 
01. 
ga 
qoldig‘i
143261, 0 -
-
2
Jami 
asosiy 
vositalar 
yil 
oxiriga
boshlang‘ich qiy- 
mati 
(130-satr, 
6ustun)
149118, 0
0110- 
0190
Schyotning 
hisobot yili 31.
12 ga qoldig‘i
149118, 0 -
-
3
Asosiy vositalar 
eskirishi, yil boshi- 
ga (130-satr, 7-us- 
tun)
17776, 0
0210- 
0290
Schyotning 
hisobot yili 01.
01. ga qoldig‘i
17776, 0
-
-
4
Asosiy vositalar 
eskirishi yil oxiriga
(130-satr, 10-ustun)
26009, 0
0210- 
0290
Schyotning 
hisobot yili 31.
12 ga qoldig‘i
26009, 0
-
-
5
Asosiy vositalar 
kirimi (ishga
tushirilishi) 
(130satr, 4 ustun)
12730, 0
0110- 
0190
Schyotlarning 
hisobot davri- 
dagi 
debet 
oborotlari 
summasi
12730, 0
-
6
Asosiy vositalar 
chiqimi (130-satr, 
5-ustun)
6873, 0
0110- 
0190
Schyotlarning 
hisobot
davridagi debet 
oborotlari 
summasi
6873, 0
-
Dastavval, auditor moddiy javobgar shaxslarni va ular bilan tuzilgan to‘liq 
moddiy javobgarlik to‘g‘risidagi shartnomalar mavjudligini aniqlashi zarur. Agar 
9
Muallif tomonidan tuzilgan 

---

27 
shartnomalar bo‘lmasa, u holda auditor ularni tuzishni tavsiya qilishi lozim.
Amaldagi tartibga ko‘ra, asosiy vositalarning analitik hisobi ularning tasnifiy 
guruhlari va inventar obyektlari bo‘yicha, shuningdek, obyektlarning moddiy javobgar 
shaxslarda turish joyi (bo‘linmalar, brigadalar, sexlar, uchastkalar va boshqalar) 
bo‘yicha yuritiladi.
Korxonaga kelib tushgan asosiy vositalarni tekshirishda har bir obyekt bo‘yicha 
alohida tuzilgan qabul qilish-topshirish dalolatnomasi (nakladnoyi) (AV-1 shakl) ning 
rasmiylashtirilishiga e’tibor qaratish zarur. Bunda dalolatnomadagi obyektning tavsifi, 
turgan joyi, sotib olingan manbayi, chiqarilgan yoki qurilgan yili, ishga tushirilgan 
vaqti, obyektning sinov natijalari, uning texnik talablarga muvofiqligi va boshqa 
ma’lumotlar tekshiriladi.
Ayrim hollarda bir turdagi va narxi bir xil xo‘jalik inventarlari, asboblar, 
stanoklar olinganda «Asosiy vositalarni qabul qilish-topshirish umumiy dalolatnomasi» 
tuzilishi mumkin.
Bunda ushbu dalolatnoma ma’lumotlari, unga ilova qilingan passportlar, 
ishlatish tartibi, yo‘riqnomalar ham tekshirilishi zarur.
Hisobga qabul qilingan har bir asosiy vosita obyektiga inventar raqam berilgan 
bo‘lishi lozim. Masalan, 001 dan 099 gacha inventar raqamlar binolarga, 100 dan 199 
gacha inshootlarga, 200 dan 299 gacha bo‘lgan raqamlar uzatish qurilmalariga beriladi 
va hokazo. Berilgan inventar raqami asosiy vositalar obyektiga metall jeton bilan qoqib 
qo‘yilishi, o‘chmaydigan bo‘yoq bilan yozib yoki boshqa usullarda belgilab qo‘yilishi 
lozim.
Bu belgilar obyekt foydalanishda bo‘lgan jami davr ichida saqlanib, buxgalteriya 
hisobining barcha tegishli dastlabki hujjatlarida va hisob registrlarida ko‘rsatiladi. 
Obyekt hisobdan chiqarilganidan so‘ng uning inventar raqami yangi kirim qilingan 
asosiy vositalarga berilmaydi.
Asosiy vositalarni qabul qilish-topshirish dalolatnomasi (ilova qilingan hujjatlar 

---

28 
bilan birga) buxgalteriyaga o‘z vaqtida topshirilgan bo‘lishi lozim. Korxona 
buxgalteriyasida asosiy vositalarning analitik hisobi, ularning har bir turi bo‘yicha 
ochiladigan AV-6 shakldagi inventar kartochkalarda yuritiladi. Bu kartochkada obyekt 
haqidagi barcha ma’lumotlar (dastlabki yoki tiklanish qiymati, amortizatsiya 
ajratmalari me’yori, kirim qilingan paytdagi eskirish darajasi) qayd etilgan bo‘lishi 
kerak.
10
So‘ngra inventar kartochkalar ma’lumotlarining «Asosiy vositalarni hisobga 
olish bo‘yicha inventar kartochkalar ro‘yxati (AV-7 shakl) ga asosiy vositalarning 
tasnifiy guruhlari bo‘yicha o‘tkazilganligi tekshiriladi.
Ro‘yxatga olingan kartochkalar asosiy vositalar kartotekasida tarmoq tasnifiy 
guruhlariga, guruh ichida esa turgan joyi, foydalanish joyi va turlari bo‘yicha 
guruhlangan bo‘lishi kerak.
Ishlatilmayotgan 
asosiy 
vositalarning 
inventar 
kartochkalari 
alohida 
guruhlangan bo‘lishi kerak.
Asosiy vositalar hisobdan chiqarilganida dalolatnoma tuzilab, uning 
ma’lumotlari tegishli inventar kartochkalarda qayd qilinadi va so‘ngra bu inventar 
kartochkalar kartotekadan olib qo‘yiladi.
Ayni vaqtda auditor asosiy vositalar obyektlari qiymatini baholash va qayta 
baholash natijalarini inventar kartochkalarida, ham buxgalteriya hisobi schyotlarida aks 
ettirishning to‘g‘riligini tekshirishi maqsadga muvofiqdir. Bunda u O‘zbekiston 
Respublikasi Moliya vazirligi (№129), Makroiqtisodiyot va statistika vazirligi (№4) va 
Davlat Soliq qo‘mitasi (№200286) tomonidan tasdiqlangan «1 yanvar holati bo‘yicha 
asosiy fondlarni har yili qayta baholashni o‘tkazish to‘g‘risida Nizom»da belgilangan 
qayta baholash usullarining qo‘llanilishini tekshiradi. Xususan, qayta hisoblash 
koeffitsiyentlarining qo‘llanilishi va hisob-kitoblar to‘g‘riligiga alohida e’tibor berishi 
lozim.
10
11. 
Xamdamov B., Ilxomov Sh., Karimov N., Masharipov O., Xojiyev M. Amaliy audit. Darslik-T.: “Iqtisod-
Moliya”, 2021y. – 360 b. 

---

29 
Shu bilan birga qayta baholash natijasida narxlar oshgan yoki kamaygan 
summalarining buxgalteriya hisobi schyotlarida aks ettirilishi ham tekshiriladi. Qayta 
baholanib oshgan summa 0100-«Asosiy vositalarni hisobga oladigan schyotlar» (0110-
0190) debeti va 8510-«Mulklarni qayta baholash bo‘yicha tuzatishlar» schyotining 
kreditiga yoziladi.
Qayta baholangan asosiy vositalar obyektlari bo‘yicha tiklanish qiymati bo‘yicha 
inventar kartochkaning «Rekonstruktsiyalash, modernizatsiyalash» bo‘limida qayd 
etilgan bo‘lishi lozim. Shu bilan birga qayta baholangan eskirish summasi ham inventar 
kartochkaning tegishli bo‘limida aks ettirilgan bo‘lishi kerak. Har bir moddiy javobgar 
shaxs asosiy vositalar obyektlarining analitik hisobini AV-9 shakldagi vedomostda 
yuritishi kerak. Shuning uchun auditor tekshirilayotgan korxonada ushbu qoidaga rioya 
qilinayotganligiga ham ishonch hosil qilishi lozim. Bunda hamma moddiy javobgar 
shaxslar bilan belgilangan shaklda va ikki nusxada to‘la moddiy javobgarlik to‘g‘risida