Toshkent moliya instituti "audit" kafedrasi

mexanizmi 
Ijro 
muddati 
Mas’ul ijrochilar 
to‘g‘risida 
xabardor 
qilish: 
2021-yildan boshlab 
hisob yuritish va 2021-
yil 
yakunlaridan 
boshlab 
moliyaviy 
hisobotni 
tayyorlash 
faqat MHXS asosida 
amalga oshirilishi; 
buxgaltyerlarni 
xalqaro sertifikatlash 
doirasida 
“MHXS 
bo‘yicha 
moliyaviy 
hisobot” 
fanini 
muvaffaqiyatli 
topshirganlik 
to‘g‘risida 
hujjatga 
yoxud 
xalqaro 
buxgalter sertifikatiga 
(ASSA 
va 
ASSA 
DipIFR, SRA, CIPA, 
2022-yil 1yanvardan 
boshlab esa — ACCA 
va ACCA DipIFR, 
CPA) ega bo‘lgan 
kamida 
uch 
nafar 
mutaxassis miqdorida 
MHXSni 
sifatli 
qo‘llash uchun yetarli 
bo‘lgan 
xodimlar 
sonini 
bosqichma-
bosqich ta’minlash. 
Davlat soliq 
qo‘mitasi 
(B. Musayev)  
2. Quyidagilarni nazarda 
tutuvchi 
tegishli 
ichki 
hujjatlarni (hisob siyosati, 
lavozim 
yo‘riqnomasi, 
funksional majburiyatlar) 
qabul qilish: 
buxgalteriya 
xizmati 
xodimlarining malakasini 
har yili tegishli lavozim 
uchun 
talab 
etiladigan 
darajada 
oshirishni 
ta’minlash; 
MHXS asosida tuzilgan 
moliyaviy isobotni MHXS 
sohasida sertifikatga ega 
bo‘lgan 
mutaxassis 
tomonidan imzolanishi; 
sertifikatlangan xodimlar 
mehnatini 
munosib 
rag‘batlantirish 
tizimini 
joriy etish; 
ushbu qarordan kelib 
chiqadigan yangi talablar. 
Aksiyadorlik 
jamiyatlari, tijorat 
banklari, sug‘urta 
tashkilotlari,
davlat ulushi 
ishtirokidagi 
xo‘jalik 
jamiyatlari 

---

59 
T/r 
Tadbirlar nomi 
Amalga oshirish 
mexanizmi 
Ijro 
muddati 
Mas’ul ijrochilar 
18. 
Buxgalter 
va 
auditorlarning 
respublika 
jamoat 
birlashmalari 
tomonidan 
MHXS 
fondi bilan birgalikda 
MHXSni joriy qilish 
va amalda qo‘llash 
bo‘yicha ilg‘or xalqaro 
tajribani 
tarqatishda 
faol ishtirok etish. 
1. MHXS fondi va 
Buxgaltyerlarning xalqaro 
federatsiyasi (BXF) bilan 
xalqaro 
hamkorlikni 
kengaytirish. 
Doimiy 
ravishda 
Moliya vazirligi 
(D. Sultanov), 
buxgalter va 
auditorlarning 
respublika ja?oat 
birlashmalari 
(M. 
Tulaxodjayeva, 
N. Karimov), 
manfaatdor 
vazirlik va 
idoralar, 
tadbirkorlik 
subyektlari 
2. 
Xalqaro 
tashkilotlarning 
mutaxassislarini jalb etgan 
holda quyidagilar bo‘yicha 
tavsiyalar ishlab chiqish: 
MHXSni 
dastlab 
va 
kelgusida qo‘llash; 
MHXS 
asosida 
moliyaviy hisobotni tuzish. 
2020-yil 
davomida 
3. Xalqaro ekspertlarni 
jalb etgan holda MHXSni 
qo‘llashning 
dolzarb 
masalalariga doir seminar 
va 
treninglarni 
o‘qituvchilar, talabalar va 
buxgalteriya hisobi xizmati 
xodimlari 
ishtirokida 
tashkil etish. 
Media-
rejaga 
muvofiq 
(1-ilova O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 21-avgustdagi PF-
6280-sonli 
Farmoni
 tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 23.08.2021-
y.06/21/6280/0811-son)
2-ILOVA 
O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidentining 2018-yil 19-sentabrdagi 
“O‘zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyatini yanada rivojlantirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3946-son qarorining 5-bandiga kiritilayotgan 
o‘zgartirishlar 

---

60 
1. 
Birinchi xatboshidan
“2020-yil 1-yanvardan” degan so‘zlar chiqarib 
tashlansin. 
2. “a” kichik bandning 
birinchi xatboshisi
 quyidagi tahrirda bayon etilsin: 
“a) 2020-yil 1-yanvardan hisobot yili yakuni bo‘yicha quyidagi shartlardan bir 
vaqtning o‘zida ikkitasiga javob bergan tijorat tashkilotlari ham har yili majburiy 
auditorlik tekshiruvidan o‘tishi lozim:”. 
3. 
“b” kichik bandi
 quyidagi tahrirda bayon etilsin: 
“b) O‘zbekiston Respublikasining “Auditorlik faoliyati to‘g‘risida”gi Qonuniga 
tegishli o‘zgartirishlar kuchga kiradigan kundan boshlab auditorlik tashkilotlari 
auditorlik faoliyatini faqat Xalqaro buxgaltyerlar federatsiyasi tomonidan nashr 
etiladigan xalqaro audit standartlari asosida amalga oshiradi;”.
 
Asosiy vositalarni tugatishga doir muomalalarni tekshirishda, auditor avvalo 
tugatish haqida korxona rahbarining, davlat tashkilotlarida esa, direktor, bosh muhandis 
yoki yuqori tashkilotning farmoyishi hamda tuzilgan dalolatnoma (AV 3 shakl) 
ma’lumotlarini o‘rganadi. Bunda dalolatnomadagi obyektning nomi, tayyorlangan yoki 
qurilgan yili, korxonaga kelib tushgan va foydalanishga topshirilgan sanasi, inventar 
raqami, turgan joyi, balans qiymati, eskirishi, qayta baholanish natijalari, kapital 
ta’mirlashlar soni kabi ma’lumotlar tekshiriladi. Shu bilan birga ushbu dalolatnomada 
obyektning asosiy qismlari, detallari, tarkibiy qismlarining texnik holati haqidagi 
ma’lumotlar keltirilgan va uni tugatish zarurligi asoslangan bo‘lishi lozim. Halokat 
oqibatida yaroqsiz bo‘lib qolgan mashinalar, jihozlar va transport vositalari qiymatini 
hisobdan chiqarish dalolatnomasiga sabablari va aybdorlari ko‘rsatib tuzilgan halokat 
to‘g‘risidagi dalolatnoma nusxasi ham ilova qilingan bo‘lishi kerak.
Bulardan tashqari dalolatnomaning maxsus qismida keltirilgan asosiy vositalarni 
tugatish bo‘yicha yakuniy hisob-kitoblar hamda ular yuzasidan tuzilgan buxgalteriya 
provodkalarining to‘g‘riligi ham tekshiriladi.
Asosiy vositalarni moliyalanadigan lizing shartnomasi asosida uzoq muddatli 
ijaraga berish natijasida xo‘jalikdan chiqarilishi (Dt 0920 Kt 9210), o‘g‘irlanish (Dt 

---

61 
9430 Kt 9210) hollarida, auditor, ijarachi tomonidan moliyalanadigan lizing 
shartnomasi bo‘yicha majburiyatlarning o‘z vaqtida bajarilishi va yetkazilgan zararning 
aybdor shaxslar tomonidan to‘liq qoplanganligiga (Dt 4730 Kt 9430) jiddiy e’tibor 
berish kerak.
Amaliyotda asosiy vositalarni tugatishga doir muomalalar auditining ayrim 
xususiyatlari mavjud. Bu yerda auditor to‘liq amortizatsiya qilinmagan asosiy 
vositalarni tugatishning moliyaviy natijasi to‘g‘ri hisobdan o‘chirilganligiga alohida 
e’tibor berishi zarur. Obyektni hisobdan o‘chirishda uning tiklash qiymati va eskirishi 
ikki qismga bo‘linadi: asosiy vositalarni qayta baholash paytiga bo‘lgan va o‘tkazilgan 
qayta baholash natijasida yuzaga kelgan tiklash qiymatlari va eskirish summalari. 
Shuning uchun asosiy vositalarni tugatishda 9210 schyotda aniqlangan yo‘qotishlar 
qisman foyda (9430 schyotining krediti), qisman esa qo‘shilgan kapital (8510 
schyotning krediti) hisobiga hisobdan o‘chirilishi mumkin. Misol: asosiy vosita 
hisobdan chiqarildi: dastlabki qiymati 200000 so‘m va eskirish 160000 so‘m.