Toshkent moliya instituti b. I. Nurmuxamedova, sh. K. Xamdamov davlat moliyasi
Download 3.69 Mb. Pdf ko'rish
|
Давлат молияси Дарслик-
– to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’siretuvchi me’yorlarga ega bo‘lgan, zamonaviy
texnologiyalardan foydalangan holda pensiyalarni hisoblashning sodda va shaffof mexanizmlarini hamda rag‘batlantiruvchi xarakterdagi aniq, shu jumladan jamg‘arib boriladigan mexanizmlarni joriy etish, asossiz imtiyozlar, qo‘shimchalar va ustamalar berish amaliyotidan voz kechilgan normalarni nazarda tutgan O‘zbekiston Respublikasining “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida”gi Qonunining yangi tahririni ishlab chiqish va tasdiqlash; b) pensiya ta’minoti tizimiga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish sohasida: – pensiya ta’minoti sohasiga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini faol tatbiq etish, “Pensiya” dasturiy majmuini modernizatsiyalash, navbatni yuzaga keltiradigan, buning natijasida korruptsiya va qog‘ozbozlik holatlarini keltirib chiqaradigan qog‘oz hujjat aylanishini bartaraf etish. Pensiyalarni hisoblashda asos sifatida 2015-yildan tashkil etilgan fuqarolarning Pensiya jamg‘armasiga o‘tkazib borilgan sug‘urta badallarining markazlashtirilgan Reestri ma’lumotlarini inobatga olishni joriy etish; 398 c) pensiya ta’minoti tizimining ijtimoiy adolat va samaradorligini oshirish sohasida: − barcha ishlovchi pensionerlarga pensiyalarini to‘liq miqdorda olish huquqini berish; − qariyalar va nogironlar internat uylarida (pansionatlarida) yashovchi yolg‘iz pensionerlarga to‘lanadigan pensiya miqdorini oshirish; − III guruh nogironligi bor shaxslarga qat’iy belgilangan miqdorlarda nafaqalarni joriy etish; d) rag‘batlantiruvchi mexanizmlarni joriy etish, pensiya miqdori va xodimning mehnat xissasi o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni oshirish sohasida: − fuqarolarning 35 yildan ortiqcha ish stajining har bir to‘liq yili uchun pensiyalarning tayanch miqdorini hisoblab chiqarilgan o‘rtacha ish haqining 2 foizi miqdoriga oshirishni nazarda tutish; − 54 yoshdan pensiyaga chiqish huquqiga ega bo‘lgan, biroq pensiyani umumiy belgilangan yoshdan kechroq rasmiylashtirgan ayollarning pensiyalariga ustamalar belgilash; − pensiya hisoblab chiqarish uchun hisobga olinadigan o‘rtacha ish haqini pensiya tayinlanish kunidagi belgilangan eng kam ish haqining 8 barobaridan 12 barobarigacha oshirish (ushbu yo‘nalish fuqarolarning mehnat faoliyatining davomiyligini va yuqoriroq miqdorda ish haqi oluvchilarni rag‘batlantirishga qaratilgan. Bunday mexanizmlar Yevropa davlatlari, AQSh, Belorus, Ukraina, Moldova va boshqa bir qator davlatlar qonunchiligida nazarda tutilgan); d) ijtimoiy sug‘urta tizimida fuqarolarning ixtiyoriy ishtirokini rag‘batlantirish choralarini qo‘llash sohasida: − pensiya yoshiga yetgan, ammo zarur ish stajiga ega bo‘lmagan fuqarolarga, davlat pensiyalarini hisoblashda yetishmayotgan stajning xar bir oyi uchun Pensiya jamg‘armasiga bir martalik sug‘urta badallarini to‘lash huquqini taklif etish (01.01.2019 yil holatiga yangi tayinlangan pensiyalarning 55 foiz ulushini to‘liqsiz ish staji bilan tayinlangan pensiyalar tashkil etadi); 399 − ishlovchi er(xotin)ning mehnatga haq to‘lash ko‘rinishidagi daromadlari hisobidan ishlamayotgan turmush o‘rtog‘i uchun ixtiyoriy ravishda Pensiya jamg‘armasiga sug‘urta badallari to‘lash huquqini taklif etish. Er(xotin) ishlamayotgan turmush o‘rtog‘i uchun Pensiya jamg‘armasiga ixtiyoriy sug‘urta badallari to‘lash tizimi dunyoning ko‘plab davlatlarida mavjud. Misol uchun, Yaponiyada bu tizim majburiy xarakterga ega, bunday tizim Shvetsiya va Buyuk Britaniyada ham mavjud. e) avlodlarning moliyaviy ishtiroki ekvivalentligini ta’minlash sohasida: − yoshga doir pensiya tayinlash uchun talab etiladigan minimal staj davomiyligini (7 yil) oshirish (“Ijtimoiy ta’minotning minimal me’yorlari to‘g‘risida”gi 102-sonli Konventsiyasida yoshga doir pensiya tayinlash uchun talab etilgan eng kam staj 15 yil qilib belgilangan. Dunyoning ko‘plab davlatlari, jumladan MDH davlatlarida talab etilgan eng kam ish staji 10 – 15 yilga etkazilgan); − pensiya yoshini bosqichma-bosqich oshirib, dunyo bo‘yicha belgilangan o‘rtacha pensiya yoshiga etkazish. Demografik bashoratlarga ko‘ra, 2018-2025-yillarda pensiya yoshidagi aholining ulushi (1,2 million kishiga) oshishi kutilmoqda. Bu esa, o‘z navbatida, Pensiya jamg‘armasi xarajatlarining mutanosib ravishda oshishiga olib keladi. Fuqarolar pensiya ta’minoti tizimining asosiy ko‘rsatkichlaridan biri pensiya yoshi hisoblanadi. Tahlillar shuni ko‘rsatmoqdaki, dunyoda o‘rtacha pensiya yoshi erkaklar va ayollar uchun 62 yosh bo‘lsa, O‘zbekistonda bu ko‘rsatkich 57,5 yoshni tashkil etadi (ayollar uchun 55 yosh, erkaklar uchun 60 yosh). Fuqarolarning ijtimoiy sug‘urta tizimida uzluksiz va uzoq muddatli ishtirokini rag‘batlantirish mexanizmi murakkab va shaffof bo‘lmasdan qolmoqda. Mehnatga layoqatli aholi 60 foiz (qariyb 17 million kishi)ni tashkil etsa, taxminan 10,2 million kishi davlat ijtimoiy sug‘urtasi bilan qamrab olinmagan. Ya’ni, ular byudjetdan tashqari Ppensiya jamg‘armasiga ijtimoiy ajratmalarni amalga oshirmayapti. 400 Xalqaro mehnat tashkiloti talablariga muvofiq, fuqarolarning pensiya ta’minoti tizimi barqaror rivojlanishi uchun badal to‘lovchilar sonining pensiya oluvchilarga o‘zaro nisbati 1:4 darajada bo‘lishi kerak. Biroq bugungi kunda O‘zbekistonda bu ko‘rsatkich o‘rtacha 1:1,5 ga teng. Ta’kidlash joizki, pensionerlar sonining ishlovchi aholiga nisbati 2009- yildagi 61 foizdan 2017-yilda 66 foizga o‘sgan. Pensiya jamg‘armasi mablag‘larining sezilarli qismi imtiyozli pensiyalarni moliyalashtirishga sarflanadi. Imtiyozli shartlarda tayinlangan pensiyalar ulushi 592,4 ming kishini yoki jami tayinlangan pensiyalarning 19,5 foizini tashkil etib, shundan yoshga doir pensiyalar 23,7 foizni tashkil etadi. Yiliga o‘rta hisobda 39,8 mingta imtiyozli pensiya tayinlanmoqda. Shuningdek, pensiya miqdori va mehnat davomiyligi ulushi o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik ham sezilarsiz. Amaldagi pensiya ta’minoti tizimi 7 yildan kam bo‘lmagan stajga ega bo‘lgan shaxslarga pensiya tayinlanishini nazarda tutadi. Ushbu huquq faqatgina 7 yil ishlab, o‘zining butun mehnatga layoqatlilik davri uchun Pensiya jamg‘armasi mablag‘larini shakllantirishda eng kam hissa qo‘shgan shaxslarga pensiya olish imkonini beradi. Xalqaro mehnat tashkilotining “Ijtimoiy ta’minotning minimal me’yorlari to‘g‘risida”gi konvensiyasida yoshga doir pensiyani tayinlash uchun talab etiladigan eng kam ish staji 15 yil qilib belgilangan. Ko‘plab davlatlar, shu jumladan, MDH mamlakatlarida talab etilgan eng kam ish staji 10-15 yil darajasiga yetkazilgan. Ish stajiga nisbatan 7 yil davomiylikdagi minimal talab mavjudligi fuqarolarning davlat ijtimoiy sug‘urtasidagi ishtirokiga salbiy ta’sir o‘tkazmoqda. Masalan, hozir 30 yil ish stajiga (talab etilgan – 25 yil) ega bo‘lgan erkak kishining pensiya miqdori bilan 10 yillik ish stajiga ega bo‘lgan (minimal talab etilgan – 7 yil) erkak kishining pensiya miqdori o‘rtasidagi farq taxminan 200 ming so‘mni tashkil etadi. 401 Ishlovchilarning ijtimoiy sug‘urtadagi uzoq muddat va uzluksiz ishtirokini rag‘batlantirishdagi zaif mexanizmlar ularni sug‘urta badallarini to‘lamaslikning yangi usullarini qidirishga majbur etadi. Pensiya ta’minoti tizimini yanada rivojlantirishning bosh maqsadi pensionerga munosib turmush farovonligi va hayot darajasini ta’minlab berishdan iborat. Ushbu maqsadga erishish uchun: pensiya ta’minoti tizimining huquqiy- me’yoriy asoslarini takomillashtirish, yangi tahrirdagi “Pensiya ta’minoti to‘g‘risida”gi qonunni ishlab chiqish va qabul qilish; ilg‘or xorij tajribalari asosida “Nodavlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida”gi qonunni ishlab chiqish va qabul qilish, xususiy pensiya fondlarining barqaror rivojlanishini ta’minlovchi, ular faoliyatini tartibga solishning samarali tizimini yaratish maqsadga muvofiq. 2018-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasida pensiya ta’minoti tizimini rivojlantirishning Davlat dasturi ishlab chiqilishi zarur. Dasturning tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat bo‘lishi maqsadga muvofiq: 1. Pensiya ta’minoti tizimining joriy holati va omillari (ijtimoiy, iqtisodiy, huquqiy va demografik). 2. Pensiya ta’minoti tizimini yanada rivojlantirishning maqsadi va yo‘nalishlari (pensionerga munosib turmush farovonligi va hayot darajasini ta’minlab berishi nuqtai nazaridan). 3. Pensiya ta’minoti tizimining huquqiy-me’yoriy bazasini takomillashtirish (1993 yil 3 sentyabrda qabul qilingan “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida”gi hamda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011-yil 8-sentyabrdagi qarori asosida tasdiqlangan “Davlat pensiyalarini tayinlash va to‘lash tartibi to‘g‘risida”gi Nizomga tegishli o‘zgartirishlar kiritish, ularni yangi tahrirda qabul qilish). 4. Nodavlat pensiya ta’minoti tizimini tashkil etish va ular faoliyatini tartibga solishning samarali tizimini yaratish. 5. Ijtimoiy sug‘urta tizimida ishtirok etishning rag‘batlantiruvchi omillari. 6. Pensiya ta’minoti tizimida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy qilishni faollashtirish. 402 7. Jamg‘arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimini yanada risojlantirish. Har bir bo‘limda Davlat dasturini amalga oshirish chora-tadbirlari, shakllari, bajarish muddatlari va mas’ul bajaruvchilar belgilab olinishi kerak. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasida harbiy xizmatchilarning pensiya ta’minoti 1990-yilda tasdiqlangan “О государственном пенсионном обеспечении военнослужащих” nomli qonun asosida tartibga solinadi. Bu qonun sobiq Ittifoq davrida qabul qilinib O‘zbekiston mustaqilligi davrida ham amalda bo‘lgan qonunlar qatoriga kiradi. Lekin ushbu qonunning bir qator me’yorlari bugungi kun talablariga javob bermaydi. Harbiy xizmatchilarga pensiya hisoblash, tayinlash va to‘lash, ularga ustamalar belgilash, imtiyozlar berish, harbiy xizmatchilarning oila a’zolarini ijtimoiy ta’minlash bilan bog‘liq munosabatlarni tartibga soluvchi yagona huquqiy hujjatning mavjud bo‘lmaganligini inobatga olib, “Harbiy hizmatchilarning davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida”gi yangi Qonunni ishlab chiqish maqsadga muvofiq. Respublikamizning bank-moliya tizimida, iqtisodiyotning real sektorida, sanoatning birmuncha rivojlangan tarmoqlarida, masalan, og‘ir sanoat, neft-gaz, energetika, oziq-ovqat, engil sanoat sohalarida ko‘plab aktsiyadorlik kompaniyalarining mavjudligi va ularning muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatayotganligini hisobga olib hamda xorij tajribalarini chuqur o‘rgangan holda, “Korporativ pensiya ta’minoti to‘g‘risida”gi Qonun ishlab chiqish va amaliyotga joriy qilish, shu asosda mamlakatimizda davlat tomonidan kafolatlangan pensiya ta’minotiga muqobil bo‘lgan korporativ pensiya ta’minotini yo‘lga qo‘yish maqsadga muvofiq, bu esa fuqarolarning ijtimoiy ta’minotini yanada yaxshilash imkonini beradi. ‘ Respublikamizda amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlar zamirida xalq farovonligi, milliy iqtisodiyotning barqarorligi va vatan ravnaqini ta’minlash kabi maqsadlar jamlangan. Shuningdek, davlat pensiya ta’minoti tizimini ham isloh qilish muhim masalalardan biri bo‘lib kelmoqda. To‘g‘ri, oddiy fuqaro sifatida ko‘pchilik aholi pensiya miqdorining oshirilishidan manfaatdor, lekin byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasining bu miqdorni oshirish uchun 403 yetarlicha mablag‘i bormikan, degan savolga avvalo javob topishimiz kerak. Fikrimizcha, mamlakatimizda samarali bandlikni tashkil etsak, shunda o‘z-o‘zidan sug‘urta badallarini to‘lovchilar soni ham ma’lum miqdorda oshgan bo‘lardi. Bu esa albatta byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasining daromadlarining oshishiga olib kelardi. Mutaxassislarning fikricha, uzoq umr ko‘radigan odamlarning ortib borishi kafolatli pensiya ta’minotini yaratish, tibbiy va ijtimoiy xizmatlar sifatini yanada yaxshilash bo‘yicha davlatlar zimmasiga katta mas’uliyat yuklamoqda. Umuman olganda, aholini ijtimoiy himoya qilishga bag‘ishlangan tadqiqotlarda surunkali kasalliklar, tabiiy va texnogen ofatlarning ko‘payishi, kambag‘allik kabi turli omillar ta’sirida so‘nggi yillarda yer yuzida ijtimoiy muhofazaga muhtoj kishilar soni sezilarli darajada o‘sib borayotgani, bunday kishilarning qonuniy huquqlarini ta’minlash bo‘yicha zarur choralar ko‘rilmayotgani qayd etilmoqda. Xalqaro ekspertlar dunyoning ayrim davlatlarida yaqqol sezilib qolayotgan bu holat ijtimoiy barqarorlikka, jamiyatdagi umuminsoniy munosabatlarga, taraqqiyot muvozanatiga putur etkazayotganligini tobora ko‘proq ta’kidlamoqdalar. Munosib hayot kechirish, ilm olish, davolanish kabi insonning eng oliy huquqlari kafolati xavf ostida qolayotir. Shuning uchun ham jahon mamlakatlarida ijtimoiy himoya bilan bog‘liq fakt va raqamlar tahlil qilinib, bu boradagi kafolatlarni, qonunchilikni mustahkamlab borishga doimiy e’tibor qaratilmoqda. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasining tashabbusi, O‘zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligi va Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish Jamg‘armasi- ning tashkiliy hamda moliyaviy ko‘magi, shuningdek “Mobil Tel Inform” MCHJning tashkiliy-texnik ko‘magi asosida 2017-yil 1-fevraldan Pensiya jamg‘armasi tomonidan pensiya va nafaqalarni oluvchi shaxslarga “SMS-Pensiya” interaktiv xizmati taqdim etila boshlandi. 404 Ish haqi, pensiya, nafaqa va stipendiyalarning o‘z vaqtida va to‘liq to‘lanishida qonunchilik normalariga amal qilinishi O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi tomonidan qat’iy nazoratga olingan. Shuningdek, pensiya va nafaqalarni tayinlash va to‘lovlarning o‘z vaqtida amalga oshirilishi ustidan nazoratni kuchaytirish maqsadida (1140 qisqa raqamli) “ishonch telefonii” joriy qilingan. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tomonidan ilgari surilgan 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakat strategiyasining asosini ham, avvalambor, inson manfaatlarini ta’minlash bilan bog‘liq vazifalar tashkil qiladi. Harakatlar strategiyasida “Ijtimoiy sohani rivojlantirish” deb nomlangan to‘rtinchi yo‘nalish ko‘zda tutilgan bo‘lib, “fuqarolarni ijtimoiy himoya qilish va ularning salomatligini saqlash, aholining muhtoj qatlamlariga ko‘rsatiladigan ijtimoiy yordam sifatini oshirish” 184 chora- tadbirlarini amalga oshirishni nazarda tutadi. Harakatlar strategiyasidagi ustuvor yo‘nalishlar asosida ish haqi, pensiya- larni bosqichma-bosqich ko‘tarish rejalashtirilmoqda, 2017-yilda ularning miqdorini kamida 10 foizga oshirish, 2018-yilda ham shu tendensiyani saqlab qolish ko‘zda tutilgan. Yoshi ulug‘ insonlarni e’zozlash, izzat-ikrom ko‘rsatish xalqimizga xos yuksak fazilatlardan biridir. Bu ezgu an’ana mustaqillik tufayli yangicha ma’no- mazmun bilan boyidi. Prezidentimiz SH. Mirziyoyev rahnamoligida hayotga tatbiq qilinayotgan qator qonunlar, dasturlar va boshqa huquqiy hujjatlar asosida nuroniylarga munosib turmush sharoitini yaratish, ijtimoiy va pensiya ta’minoti hamda tibbiy xizmat ko‘rsatish tizimini takomillashtirish sa’y-harakatlari keng ko‘lam kasb etmoqda. Bu esa keksalarga ma’naviy-ruhiy madad bo‘lib, ular qalbidagi shukronalik va minnatdorlik tuyg‘ularini kuchaytirayotir. Download 3.69 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling