Toshkent moliya instituti bank ishi fakulteti

2.Xorijiy mamlakatlarda markaziy bank tomonidan tijorat banklarini kreditlash tartibi
Germaniya bank tizimi.

Germaniya bank tizimi AQSH bank tizimidan farqli ravishda 2-Jahon urushi-dan keyin juda tez rivojlandi. G’arbiy Germaniyadagi kredit institutlari va bank nazo-rati organlari o’rtasidagi munosabatlar to’g’ridan-to’g’ri davlat tomonidan chegara-lashga emas, balki davlat bilan katta banklar o’rtasidagi “jentelmen keli-shuvlari”ga asoslangan edi.Germaniyada banklar faoliyatini tartibga solishning huquqiy asosi bo’lib, “Germaniya Federativ Respublikasi banklari to’g’risida” va “Nemis Federa-tiv banki to’g’risida”, shuningdek 1983 yil 13 iyulda Yevropa Hamjamiyati Ken-gashining tavsiyalariga asosan 1985 yil 1 yanvardan kuchga kirgan “1961 yilda qabul qilingan“Bank faoliyati to’g’risida”gi qonunga o’zgar-tirish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida” qonunlar hisoblanadi. AQSH, Germa-niya, Fransiya, Italiya va boshqa rivojlangan davlatlarda bank faoliyati sohasidagi davlat siyosati iqtisodi-yotdagi moliyaviy beqarorliklarga barham berish, yalpi pul taklifi ustidan nazorat o’rnatish, banklarning foyda asosida faoliyat yuritishini ta’minlash va bank tizimi-ga nisbatan ishonchsizlik tuyg’ularini yuzaga kelishiga yo’l qo’ymaslik kabi maq-sadlarni ko’rish mumkin. Germaniyada kredit institute-lari ustidan nazorat Bank nazorati bo’yicha Federal boshqarma hamda Nemis Federal banki (Bundesbank) tomonidan amalga oshiriladi. Bank nazorati bo’yicha Federal boshqarmaning asosiy vazifasi quyidagilardan iborat:
- yangidan ochilayotgan banklar faoliyatiga litsenziyalar berish;
- kredit institutlari uchun majburiy rezerv talablarini belgilash;
- kredit va pul muomalasi sohasiga tegishli qonun va me’yoriy hujjatlarga amal qilinishini nazorat qilish;
- banklar faoliyatini rejadan tashqari tekshiruvdan o’tkazish;
- banklar rahbarlarini lavozimidan ozod etish va hokazo.
Mamlakatdagi barcha kredit institutlari Bank nazorati bo’yicha Federal Boshqamaga o’z faoliyatlaridagi barcha o’zgarishlar to’g’risida, shuningdek, oylik hamda yillik hisobotlarni taqdim etadilar. Banklar ustidan nazoratni amalga oshi-ruvchi Federal boshqarma Bundesbank bilan kelishilgan holda kredit institutlari faoliyati uchun majburiy iqtisodiy me’yorlar o’rnatib boradi. Ushbu o’rnatilgan iqtisodiy me’yorlarga quyidagilar kiradi:
- tijorat banklari riskka tortilgan aktivlarining miqdori aksionerlik kapitalining 18 barobaridan ko’p bo’lmasligi lozim;
- har operatsiya kunining chet el valutasi bo’yicha yopilmagan qismi aksiyadorlik kapitalining 30 foizdan oshmasligi lozim;
- moliya fyuchers va optsionlari bo’yicha kunlik ochiq pozitsiya bank aksiyadorlik kapitali summasining 20 foizidan oshmasligi lozim;
- bank sarmoyasining 15% idan yuqori bo’lgan bir qarz oluvchiga
berilgan “yirik” kreditlar to’g’risida ma’lumotlar zudlik bilan Bundesbankka
taqdim etish, mazkur kreditlarning umumiy summasi bank sarmosining 8 barobari-dan oshmasligi lozim.
Germaniya Markaziy banki va AQSHning Federal rezerv tizimi diskont stavkalarini bozor stavkalaridan sezilarli darajada past qilib belgilaydilar. SHu sababli diskontli kreditlarga bo’lgan talabni ular ma’muriy yo’l bilan cheklaydilar. Ayrim Markaziy banklar diskont stavkalaridan pul bozoridagi vaziyatni boshqa-rishning asosiy instrumenti sifatida foydalanadilar; ochiq bozor siyosatida Markaziy bank qimmatli qog’ozlarni ikkilamchi bozordan sotib olish yoki sotish operatsiyalarini amalga oshiradi. Shunisi хarakterliki, rivojlangan хorijiy davlat-larda, хususan AQSH, Yaponiya va Germaniyada Markaziy bankning qimmatli qog’ozlarni bevosita emitentning o’zidan birlamchi bozorda sotib olishi ochiq bozor operatsi-yasi hisoblanmaydi, balki kredit operatsiyasi hisoblanadi. Demak rivojlangan Хori-jiy davlatlarda ochiq bozor operatsiyalari deganda qimmatli qog’ozlarning ikkilam-chi bozorlarda sotilishi yoki sotib olinishi bilan bog’liq operatsiyalar tushuniladi. Bu yerda Markaziy bank tomonidan qimmatli qog’ozlar-ni sotib olinishi tijorat banklarining likvidliligini oshishiga va aksincha, qimmatli qog’ozlarni sotilishi ularning likvidliligini pasayishiga sabab bo’ladi. Germaniya-ning bank tizimi aholi bandligi va iqtisodiyotining yalpi o’sishiga imkon beruvchi, ancha jadal rivojlanayotgan tarmoqdir.Berenberg bank Asos solingan yili – 1950
Joylashgan joyi-Germaniya Gamburg Ishchilari soni – 1300 dan ortiq
Aka -uka Ganson va Paulem Berenberglar tomonidan asos solingan. Berenberg banki xususiy bank bo’lib yevropa bo’yicha o’z filiallariga ega Deutsche Bank 1870 yilda asos solingan. Germaniyaning Frankfurt Mayn shaxrida joylashgan. Bank aktivlari 2164 mlrd. Yevroni tashkil etadi. Sof foyda -4,3 mlrd yevro Xodim-lar soni 100999 (70 ta davlatda) valyuta bozorida yirish ishtirokchilar safidan o’rin olgan. Invistitsion faoliyatda va xususiy aksiyalar chiqarishda katta o’ringa ega. Commerzbank 1870 yilda asos solingan ochiq aksiyadorlik kompaniyasi.
Shtab kvartirasi Frankfurt Maynda
Aktivlari 857,5 mlrd $
Sof foydasi 0,967 mlrd $
Xodimlar soni – 43169 ta
Germaniya banklarining davlat sektori ulishiga ,ular 700dan 20000gacha bo’lgan filiallar va 12ta xisob-kitob institutlaridan iborat ,ular xissasiga mamlakat-ning barcha bank amaliyotlari umumiy xajmining 50% va bank aktivlarining 25%i to’gri keladi. Germaniya banklari jaxon bozorida asosiy urinlardan birini egallay-di. So’ngi yillarda o’zlarining universalligi tufayli,ular eng ko’p foyda keltiradigan tarmoqlarda o’rnashib olishdi. Mijozga yo’naltirilgan rakobatlardan ikki pogonali tizimning rivojlanishi Sharkiy Germaniyaning bank tarmogining eng katta yutuq-laridan biri bo’ldi.Kelgusida bo’linmalar tarmoqlari kengayishiga ,xodimlar o’ki-shiga va uskunalarga yo’naltirilayotgan yirik sarmoyalar Sharkiy Germaniya bank tizimining Garbiy Germaniya banklari darajasiga yetkazilishiga olib keldi. Shu yerda 9 ta xududiy bo’limlar va 200ga yakin bulimlari bulgan Germaniya Marka-ziy banki Deutsche Bundes Bank bosh ofisi joylashgan.Federal korporatsiya sifati-da bank,davlat konunchiligiga muvofik bank nazorati federal borshqarmasi bilan birga faoliyatini amalga oshiradi.
Boshqa markaziy banklari singari Bundesbank muomalaga banknotalar va tangalar chiqarishda eksklyuziv xuquqiga ega bulib,pul muassasasini va mavjud bulgan ,kredit xajmini boshqara turib ,milliy valyuta barkarorligini ta’minlaydi. Bundesbank xar yili pul massasi xajmini kutilayotgan o’sish chegarasida saklashni tavsiya etadi.Bundesbankning pul- kredit siyosatini markaziy bankining uch turga bulib ko’rsatish mumkin: -xususiy va tijorat bunda katta uchlik banklari xam kiradi va ular taxminan 350ta , ulardan 200ta xududiy ,80ta xususiy ,60ta xorijiy banklar filial, 7000tauzlariga tegishli filiallar ,bu kursatkich bank soxasining 30%tashkil etadi. -davlat jamgarma banklari uzlarining markaziy xisob-kitob institutlari bilan(taxminan 700 yoki bo-zorning 50%) -3000dan ziyod kredit korporativlari va ularning makaziy banki 20% va boshqalar kiradi. Ish xaqidan olinadigan soliq miqdorini aniqlashda soliq sinf-lari singari maxsus mexanizmlardan foydalanadi.KKS moxiyati jihatdan shaxsiy iste’molga solinadigan soliq bo’lib,tovarning oxirgi iste’molchiga yetib borishidagi xar bir xarakat bosqichida undiriladi.Soliqqa tortiladigan obekt bo’lib tovarlar,ish va xizmatlar realizatsiyasi buyicha foyda xisoblanadi.
Germaniya bank tizimi axolini bandligi va iktisodiyotning yaxshi o’sishiga imkon beruvchi ,ancha jadal rivojlanayotgan tarmoqdir.U o’z tarkibida 4000dan ortiq erkin kredit institutlari,operatsiyalar ko’lami 100mln. dm bo’lgan 1000ta kichik bank va 50000 filialni o’z ichiga oladi.Umumiy axolisi 80mln. kishi bo’lgan xolda bitta bank ofisiga 1600 kishi to’gri keladi,ya’ni bank zichligi jihatdan Belgi-ya va Frankfurtning bir o’zidan keyingi xisoblarga Karaganda 470ta bank mavjud.
Germaniyada universal bank xizmati mavjud. Xususiy mijoz asosan uchta bankni (Germaniyaning "uch ustunli tizimi") tanlashi kerak: (A) xususiy banklar (shu jumladan to'g'ridan-to'g'ri banklar): eng kattalari Deutsche Bank, Postbank (Deutsche Bank tomonidan sotib olingan),Unicredit Bank AG(HypoVereinsbank), Commerzbank va Dresdner Bank (2008 yilda Kommerzbank tomonidan sotib olingan) - ular Cash Group sifatida birgalikda hamkorlik qilishadi. (B) kooperativ banklar: Xususiy banklar asosan shaharlarda joylashgan, shu bilan birga kooperativ va jamg'arma kassalari deyarli hamma joyda, faqat kichik qishloqlarda joylashgan. ATM (Geldautomat) deyarli har bir burchakda joylashgan. Biroq, mijozlar to'lovni istamasalar, o'zlarining bankomat-laridan debet kartalari bilan foydalanishga majbur bo'ladilar. Cash Group guruh orqali bepul bankomatlar taklif qiladi. Nemis bankining kredit kartasidan (Visa / MasterCard / Diners Club / American Express) istalgan nemis bankomati orqali foydalanish 3% ga yaqin to'lovni keltirib chiqaradi. Aksariyat odamlar EC / Maestro debet kartalaridan foydalanishni afzal ko'rishadi. Ko'pgina jismoniy to'lovlar hali ham naqd pulda amalga oshiriladi, ammo nemislar EC / Maestro-dan foydalanmoqdalar. Onlayn to'lovlar asosan to'g'ridan-to'g'ri debet (Lastschrift) yoki kredit karta yordamida amalga oshiriladi. Aksariyat banklar mijozning minimal miqdorini muntazam ravishda depozit qilgan taqdirda asosiy bank hisobini taklif qiladi.