Toshkent moliya instituti «bank ishi» kafedrasi

birinchidan, daromad shakllari uzgardi, ya`ni uning an`anaviy turlari (ish xaki,

pensiya, nafaka, stipendiya) katoriga mutlaqo yangilari - tadbirkorlik faoliyatidan,

mulkdan, ko’chmas mulkdan, qimmatli qogozlardan, chet el valyutasidan keladigan

daromadlar qo’shildi;

ikkinchidan, daromadlarning tarkibiy qismlari miqdor va sifat jihatidan o’zgardi, bu

borada fuqaro ixtiyoridagi haqiqiy daromadlar, to’planish va ajralish koeffitsienti,

daromad tanqisligi, tirikchiliк minimumi, qashshoqlik darajasi, oila pul

daromadlarining xarid qobiliyati kabi tushuncha va kategoriyalar paydo bo’ldi;

uchinchidan, daromadlardan foydalanishning yangi yo’nalishlari vujudga keldi:

majburiy to’lovlar va badallar, chet el valyutasi, qimmatli qog’ozlar va shaxsiy

mulkni sotib olish uchun xarajatlar, tijorat banklariga qo’yilmalar shular

jumlasidandir.

Ta`kidlash joizki, aholi daromadlarining darajasi kanchalik yuqori bo’lsa,

uning zaruriy ehtiyojini qondirish, salomatligini saqlash, dam olishini tashkil etish,

ma`lumot olishi, bo’sh vaqtini mazmunli tarzda o’tkazishi bo’yicha imkoniyatlari

shunchalik ko’p bo’ladi.

Aytish joizki, mamlakatimizda rivojlanish darajasi ortgani sayin aholi

daromadlari tarkibida qator o’zgarishlar sodir bo’ldi:

- birinchidan, daromadlar shakllari o’zgardi, ya`ni an`anaviylariga (ish haki,

pensiya, nafaqa, stipendiya) tadbirkorlik faoliyatidan, mulkdan, ko’chmas mulkdan,

qimmatli qog’ozlardan, chet el valyutasidan keladigan daromadlar qo’shildi;

- ikkinchidan, daromadlarning miqdor va sifat tarkibiy qismlari o’zgardi, haqiqiy

egalik qilinayotgan daromadlar, to’planish va ajralish koeffitsienti, daromad

tanqisligi, tirikchilik minimumi, qashshoqliк darajasi, aholi pul daromadlarining xarid

qobiliyati kabi xususiyatlar paydo bo’ldi.

- uchinchidan, daromadlardan foydalanishning yangi yunalishlari ko’shildi:

majburiy tolovlar va badallar, chet el valyutasini, qimmatli qog’ozlarni, shaxsiy

mulkni sotib olishga xarajatlar, tijorat banklariga ko’yilmalar.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida aholi daromadlari tarkibi jiddiy o’zgardi.

Mulkchilik munosabatlarning tubdan o’zgarishi, xo’jalik yuritish va mehnat bozori

hamda sarmoya yangi shkllarining yuzaga kelishi aholi daromadlari tarkibiga tegishli

o’zgarishlarni olib kirdi. Aholi daromadlari tarkibida uning quyidagi shakllari

ajraladi: mehnatga haq to’lash va tadbirkorlik faoliyatidan olinadigan daromad,

shaxsiy yordamchi xo’jalik, pensiya, moddiy yordam va stipendiyadan keladigan

daromad, dividend va aktsiyalar, boshqa qimmatli qog’ozlar hamda chet el valyutasi

savdosidan tushumlar, kreditlar, ssudalar, sug;urtalardan tushumlar, shuningdek,

boshqa tushumlar.

Aholi daromadlari batafsil tahlil qilish uchun ularning mavjid turlarini to’liqroq

baholash maqsadida ma’lum belgilar bo’yicha ularni tasniflash lozim.