Toshkent moliya instituti “byudjet xisobi va davlat jamg’armalari” fakulteti
Download 0.67 Mb. Pdf ko'rish
|
qishloq xojaligi tarmoqlarini rivojlanishida investitsiyalarni jalb etishning zamonaviy yonalishlari
- Bu sahifa navigatsiya:
- ’ZBEKISTONDA 2008-2013 YILLARDA YALPI ICHKI MAHSULOTNING O ’SISHI DINAMIKASI, foizda
|
9,0
8,1 8,5 8,3 8,2 8 7,5
8,0 8,5
9,0 2008 yil 2009 yil 2010 yil 2011 yil 2012 yil 2013 yil 2
’ZBEKISTONDA 2008-2013 YILLARDA YALPI ICHKI MAHSULOTNING O ’SISHI DINAMIKASI, foizda
O’zbekistonda 2008-2013 yillarda yalpi ichki mahsulotning o’sishi dinamikasi, foizda.
24
Sanoat, ijtimoiy, yo‘l-transport va kommunikatsiya infratuzilmasini jadal rivojlantirish va texnologik jihatdan modernizatsiyalash bo‘yicha faol investitsiya siyosati amalga oshirilishi asosiy kapitalga investitsiyalar hajmining 11,3 foizga o‘sishini ta’minladi. Xorijiy investitsiyalar va kreditlar hajmi 3 milliard AQSh dollaridan oshdi, ularning 72 foizdan ortig‘i to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalardir. Investitsiya dasturi doirasida umumiy qiymati 2,7 milliard AQSh dollariga yaqin bo‘lgan 150 ta ishlab chiqarish loyihalarini amalga oshirish tugallandi. Qishloq xo’jalik tarmoqlariga jalb qilinayotgan investitsiyalarning miqdorini va dinamikasini o’sishida banklarning roli muhim hisoblanadi shu maqsadda bank faoliyatini yanada barqarorlashtirish va samaradorligini yanada oshirish lozim bo’ladi. Mamlakatimiz qishloq xo’jaligini moliyalashtirishda banklarning faolligini oshirish maqsadida quyidagi tadbirlarni amalga oshirish maqsadga muvofiqdir: 1. Qishloq xo’jaligi korxonalarini banklar tomonidan kreditlash hajmini oshirish maqsadida tijorat banklarining resurs bazasini mustahkamlash tadbirlarini ishlab chiqish lozim. Buning uchun quyidagi aniq tadbirlarni amalga oshirish maqsadga muvofiqdir: a) qishloq xo’jaligini kreditlash bilan shug’ullanayotgan tijorat banklarining muddatli va jamg’arma depozitlarini majburiy zahira ajratmasidan ozod qilish yoki ularga nisbatan imtiyozli zahira stavkalarini joriy qilish lozim. Rivojlangan xorijiy davlatlar bank amaliyotida majburiy zahira stavkalari depozitlarning muddati va so’mmasiga bog’liq ravishda tabaqalashtirilgan. Depozitlarning so’mmasi qanchalik katta va muddati qanchalik qisqa bo’lsa, ularga nisbatan shunchalik yuqori foiz stavkasi belgilanadi. Masalan, AQShda 36,7 mln. dollargacha so’mmadagi transaktsion depozitlar uchun majburiy zahira stavkasi 3% qilib belgilangan bo’lsa, 36,7 mln. dollardan ortiq so’mmadagi transaktsion depozitlar uchun zahira stavkasi 12% qilib belgilangan. Buning natijasida, tijorat banklari «qisqa pullar»ni balansda yirik miqdorda saqlab turishdan manfaatdor bo’lmaydilar. Bu esa, «qisqa pullar» ning 25
tijorat banklarining likvidliligiga nisbatan favqulodda yuzaga keladigan salbiy ta’sirini kamaytiradi. 2. Respublikamizning yirik tijorat banklari tomonidan qishloq xo’jalik korxonalariga beradigan faktoring kreditlarining hajmini oshirish lozim. Buning natijasida qishloq xo’jalik korxonalarining debitor-kreditor qarzdorligini sezilarli darajada qisqartirish, ularning pul mablag’lariga bo’lgan ehtiyojini to’laroq qondirish imkonini beradi. Xalqaro amaliyotda faktoring operatsiyalarining uch turi mavjud: 1. Debitor hisob raqamlarini ma’lum diskont asosida sotib olish. 2. Bank tomonidan korxonaning sotish hisobi bo’yicha barcha operatsiyalarning yuritilishi. 3. Tovar so’mmasini to’lovchining to’lovga qobilligidan qat’iy nazar to’liq to’lab berishga kafolat berish. Odatda, tijorat banklari tomonidan faktoring xizmati katta savdo oborotiga ega bo’lgan yirik mijozlarga ko’rsatiladi. Faktoring xizmati uchun banklar oladigan komission stavka 1,5 foizdan 2,5 foizgacha bo’lgan miqdorni tashkil qiladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida banklar tomonidan mijozlarga ko’rsatiladigan faktoring operatsiyalari moliyalashtirish asosiga ega bo’lishi yoki bo’lmasligi mumkin. Moliyalashtirish asosiga ega bo’lgan faktoring operatsiyalarida tijorat banki mijozdan tovarlar bilan bog’liq hujjatlarni tovar so’mmasining 80-90 foizini birdan to’lash yo’li bilan sotib oladi. Tovarlarning qolgan 10-20 foizi alohida hisob raqamida deponentlanadi. Ushbu so’mma sotib oluvchi tomonidan tovarning sifati yoki bahoci yuzasidan norozilik holatlari yuzaga kelganda ishlatilishi mumkin. Moliyalashtirish asosiga ega bo’lmagan faktoring operatsiyalarida sotuvchi bank orqali sotib oluvchiga to’lov hujjatlarini jo’natadi. 26
Bankning mijozlari uchun moliyalashtirish asosiga ega bu faktoring operatsiyalari katta amaliy ahamiyat kasb etadi. Chunki, bunda tovarlar uchun to’lov so’mmasining asosiy qismini birdan undirish imkoni yuzaga keladi. Tijorat banki debitor qarzni diskontlagani uchun mijozdan quyidagi turdagi to’lovlarni undiradi: a) komission to’lov; b) kredit uchun foiz; Kredit uchun foiz so’mmasi kredit berilgan vaqtdan boshlab to xaridor tomonidan to’lov so’mmasini kelib tushguniga qadar bo’lgan davrga hisoblanadi. Hozirgi vaqtda, rivojlangan xorijiy davlatlarda, xususan, AQSh va Yaponiyada yirik tijorat banklari nafaqat o’z mijozlari bo’lgan korxonalarga, balki korrespondent banklariga ham keng ko’lamda faktoring xizmatlarini ko’rsatmoqda. Bu esa, faktoring operatsiyalarining yirik banklar uchun yuqori daromad keltiruvchi operatsiya ekanligidan dalolat beradi. Tijorat banklari ham, o’z navbatida, mol etkazib beruvchi va sotib oluvchi korxonalarni bitta bankda bo’lishidan manfaatdordirlar. Buning boisi shundaki, birinchidan, bank sotib oluvchining to’lovga layoqatliligini baholash uchun zarur ma’lumotlarga ega bo’ladi. Agar sotib oluvchi boshqa bankda bo’lsa, mol etkazib beruvchining banki zarur ma’lumotlarning tegishli qismini sotib oluvchining bankidan olishga majbur bo’ladi. Lekin amaliyotdan ma’lumki, ayrim hollarda boshqa bankdan olingan ma’lumotlar real voqelikni aks ettirmaydi yoki to’liq bo’lmaydi. Ikkinchidan, bank uchun hisob-kitob riskini kamaytirish imkonini beradi. Buning boisi shundaki, bank sotib oluvchining pul oqimi to’g’risida etarli ma’lumotlarga ega bo’lgan taqdirdagina to’lovni o’z vaqtida amalga oshirilishini rejalashtirishi mumkin. Amaliyotda shunday holatlar bo’ladiki, to’lovga qobil korxonada ham ma’lum davriy oraliqlarda pul oqimining zaiflashuvi kuzatilishi mumkin. Bu esa, soliq siyosatining o’zgarishi, ba’zi kreditlarining foiz stavkalarining oshishi yoki korxona sotib olayotgan tovarlar va xom-ashyolar bahosining ko’tarilishi natijasi bo’lishi mumkin. 27
Natijada, pullik talablarni o’z vaqtida undirilmaslik holatlari yuzaga kelishi mumkin. Chunki, mazkur mamlakatlarda to’lovlarning maqsadli ketma-ketligini qo’llanilishi korxonalarning pul oqimini barqarorligiga salbiy ta’sir qiladi. Bunda birinchi navbatda ish haqi va davlat byudjeti oldidagi to’lovlar to’lanadi. Demak, korxonalarda ish haqi siyosatining o’zgarishi va hukumat soliq siyosatining o’zgarishi korxonalardagi pul oqimining o’zgarishiga va pul oqimini prognozlash jarayoniga bevosita ta’sir qiladi. Rivojlangan xorijiy mamlakatlarning xo’jalik amaliyotida esa, to’lovlarning kalendar ketma-ketligi qo’llaniladi. Bunda bankka birinchi kelib tushgan to’lov hujjati bo’yicha to’lov amalga oshiriladi. Shuning uchun ham, bank to’lovlar darajasini prognozlash imkoniga ega bo’ladi. Ana shu prognoz asosida faktoring kreditlarini va pullik talablarni qaytarish davri aniqlanadi. 3. Tijorat
banklari tomonidan qishloq xo’jalik korxonalarini moliyalashtirishda kreditlash shakllaridan to’liq foydalanishni ta’minlash lozim. Kreditlash shakllaridan to’liq foydalanish bank kreditlaridan qishloq xo’jalik korxonalarining faoliyatida foydalanish samaradorligini oshirish imkonini beradi. 4. Qishloq xo’jalik korxonalariga tijorat banklari tomonidan hisob-kitob xizmati ko’rsatishni takomillashtirish lozim. Buning uchun, avvalo, qishloq xo’jaligi korxonalarining to’lov operatsiyalarini amalga oshirish jarayoniga banklarning orderli cheklarini joriy qilish lozim. Banklarning orderli cheklari qishloq xo’jalik korxonalarining kreditor qarzdorligini sezilarli darajada qisqartirish, aylanma mablag’larni to’ldirish maqsadida jalb qilinadigan bank kreditlari miqdorini kamayirish imkonini beradi. Shu bilan birga, islohotlarni amalga oshirish jarayonida paydo bo’layotgan bir qator muammolar ham mavjudki, ularni bartaraf etish, paxtachilik xo’jaliklarining iqtisodiy baquvvat xo’jalik yuritish sub’ektlariga aylanishiga imkon yaratadi. Qishloq xo’jaliklarini investitsiyalash quyidagi asosiy manbalar hisobidan amalga oshiriladi:
28
- respublika byudjeti; - korxona va aholining mablag’lari; - bank kreditlari; - xorijiy investitsiyalar va kreditlar; - byudjetdan tashqari fondlarning mablag’lari va boshqalardan iborat. Endi “Baxromov Sherbek” fermer xo’jaligi iqtisodiy faoliyati to’g’risida ma’lumotlarga e’tibor qaratamiz.
Download 0.67 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|