Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Tovarning sifati

: 

---

224 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

9.4.-rasm.Tovar siyosati 

 

9.2. Tovarlarning “hayotiylik davri” va ularning asosiy bo‘ginlari 

 

 

Tovarning hayotiylik davri – tovarning bozorda paydo bo‘lgan 

davridan boshlab, to uning sotilmay qolishigacha bo‘lgan vaqt 

oralig‘idir. Tovarning hayotiylik davri konsepsiyasi har qanday tovar 

qanchalik darajada mukammal bo‘lmasin, bu tovar bozordan ertami-

kechmi undan ham mukammalroq tovar tomonidan siqib chiqarilishiga 

asoslanadi. Amaliy faoliyatda tovarning hayotiylik davri diapazoni 

Tovarning foydaliligini saqlash xususiyati 

Maqsadga muvofiqligi 

Tovarga tegishliligi 

Markaga tegishliligi (imij) 

Xaridorga tegishliligi 

Transportabellik 

Omborda saqlash xususiyati 

Tovar shaklini chiroyliligi uchun 

Keyinchalik ishlatish uchun 

Foydaliligini oshirish uchun 

Reklama funksiyasi 

O‘rash, qadog‘i 

---

225 

 

ancha keng bo‘lib, u bir kunlik tovardan bozorda o‘z o‘rnini uzoq vaqt 

davomida saqlab qoluvchi tovargacha bo‘lishi mumkin. 

Tovarning hayotiylik davrini tariflashda 2 xil nuqtayi nazar mavjud: 

1. Menejmentda – tovarni ishlab chiqarishdan to uning iste’moli-

gacha bo‘lgan davr tushuniladi. Tasavvur (g‘oya-idea), dizayn (sinov), 

ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatish. 

2. Marketingda tovar o‘z xaridorini topa olishi mumkin bo‘lgan 

o‘zining ma’lum hayotiylik davri tushuniladi. 

Tovarning hayotilik davrini boshqarish tizimi  – korxonalar uchun 

hozirgi global bozorlardagi kuchli raqobat ichida tirik qolish uchun 

yangi mahsulotlarni ishlab chiqarishga intilishga undaydi. Har bir 

korxona o‘z mijozlari va mol yetkazib beruvchi hamkorlariga oid 

ma’lumotlarni, ular bilan aloqa va munosabatlarni boshqara olishi kerak. 

Menejment – tovarning hayotiylik davrini boshqaradi, bozorga kirish 

vaqtini kamaytiradi, mahsulot sifatini oshiradi, boshlang‘ich mahsulot 

chiqarish tannarxini kamaytiradi, oldindan o‘z xaridorini topadi, 

mahsulot shaklini yaxshilashga yordam beradi, isrofgarchilikni 

kamaytiradi. 

Tovarning hayotiylik davri konsepsiyasi ilk bor amerikalik 

marketolog T.Levitt tomonidan 1965–yilda tariflangan edi. Ushbu 

nazariyaning mohiyati shundan iboratki, tovar o‘ziga xos tirik organizm 

kabi hayotiylik davrini o‘taydi. Ma’lumki, tirik organizm rivojlanish, 

keyin tug‘ilish, so‘ngra yetuklik, qarilik bosqichlarini o‘tib, o‘z yashash 

davrini o‘lim bilan tugatadi. Shunga o‘xshash tovar hayotiylik davri 

jarayonida ishlab chiqarish, bozorga chiqish, o‘sish, yetuklik va chiqish 

kabi bosqichlarni o‘taydi.Tovarning tipik hayotiylik davrini 9.5 - rasmda 

ko‘rsatilgan egri chiziqlar bilan tasvirlash mumkin. 

Tovarning hayotiylik davri bosqichlari quyidagicha: 

1.Kirish. 2.O‘sish.  3.Voyaga yetish.  4.Pasayish.