Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Tadbirni tayyorlash (axborot hajmini aniqlash, oldindan tadqiq 

qilish, so‘roq rejasini tuzish). 

So‘roq anketasini tayyorlash (test savollarni tuzish, testlarni 

tarqatib, kuzatuv o‘tkazish). 

So‘rovnoma o‘tkazish usulini tanlash (ommaviy yoki tanlanma 

guruhlar ichida so‘rovnoma o‘tkazish, qaysi iste’molchilar guruhida 

so‘rovnomani o‘tkazish). 

Kuzatuv va tekshiruv usullarini amalga oshirishning asosiy vosi-

tasi bo‘lib anketa (savolnoma) o‘tkazish va mexanik qurilmalar, masa-

lan, odamlar sonini hisoblagichlar, kino, videokameralar hisoblanadi. 

Savolnoma – biron-bir ma’lumot olish uchun yaratilgan so‘rov 

varaqasidir. Savolnoma odatda uch qismdan: kirish, rekvizit qismi va 

asosiy qismdan iborat bo‘ladi.  

Kirish qismining asosiy vazifasi – so‘ralayotganlarni so‘rovda 

ishtirok etishga ko‘ndirishdir. Unda olib borilayotgan so‘rovning 

maqsadi va so‘ralayotgan shaxs so‘rovda ishtirok etib qanday foyda 

olishi ko‘rsatilishi lozim. 

Rekvizit qismida so‘ralayotgan shaxsga tegishli axborot: yoshi, 

jinsi, kasbi, oilaviy holati va h.k. keltiriladi. 

Asosiy qismidagi savollarning mazmuni tadqiqotchilar qo‘yilgan 

savollarga olingan javoblar natijasida aynan nimalarni bilishni istayot-

ganligiga bog‘liq. Quyidagi savol turlarini ajratib ko‘rsatish mumkin: 

-  Ochiq savol so‘ralayotganga o‘z so‘zlari bilan javob berish, 

o‘zini erkin tutish imkonini beradi.  

-  Yashirin savol barcha mumkin bo‘lgan barcha javob variantlarini 

o‘z ichiga oladi, so‘ralayotgan ulardan birini tanlab oladi.  

-  Axborot pochta yoki intervyu olish yo‘li bilan ham to‘planishi 

mumkin.  

-  Birlamchi axborotlarning keng tarqalgan usullari bu savolno-

malar tarqatib iste’molchilarning tovar va xizmat turlari haqidagi fikrini 

bilish, kuzatuv ma’lumotlari, tajriba va laboratoriya kuzatuvlaridir. 

---

64 

 

Savolnomalar orqali so‘roq va intervyu olishjuda keng tarqalgan. Bu 

usullar bilan birlamchi axborotlarni to‘plash qimmatga tushadi. Shuning 

uchun bunday axborotlarni yirik firma, korporatsiyalar, kompaniyalar 

o‘z faoliyatlarining strategik rejalarini tuzish maqsadida o‘tkazadilar. 

Shuni ta’kidlash joizki, marketing tadqiqotlari juda ko‘p vaqt va sarf-

xarajat talab etuvchi jarayon bo‘lib, hozirda firmalar raqobatbardosh 

bo‘lishini ta’minlash, bozor ulushini egallash, tashqi bozorlarni 

o‘rganish orqali eksport faoliyatini rivojlantirish uchun tadqiqotlar 

o‘tkazishga qiziqadilar. Samarali o‘tkazilgan tadqiqotlar natijasi albatta, 

o‘z foydasini beradi va tez orada xarajatlar qoplanadi. 

-   Birlamchi axborot ochiq dala marketing tadqiqotlari, deb 

nomlangan kuzatuv, tekshiruv, tajriba va imitatsiya yo‘li bilan olinadi. 

Kuzatuv – tanlab olingan insonlar guruhi xatti-harakatini turli 

vaziyatlarda ularning amallarini yozib borish orqali birlamchi 

axborotlarni yig‘ish hisoblanadi, masalan xaridorlarning do‘kondagi 

xatti-harakatlari.