Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Marketing — miks kompleksidagi narxning o‘rni 

 

Mahsulot 

Narx 

Kommunikatsiya 

Mahsulotning 

xaridor uchun qadri 

Distributsiya 

 

Narx bajaradigan ba’zi bir vazifalarni ko‘rib chiqamiz: avvalo, 

narxlar ishlab chiqarish va iste’moldagi o‘zgarishlardan xabar beradi. 

Masalan, poyafzalga bo‘lgan talab biron bir sababga ko‘ra ko‘payib 

borayapti, deb faraz qilaylik. Bu hol poyafzal do‘konlari egalariga, 

poyafzallar uchun yuqoriroq narx qo‘yish imkonini beradi. Ikkinchi 

---

240 

 

tomondan, sotuvchilar poyafzal fabrikalariga qo‘shimcha buyurtmalar 

beradilar, chunki ularni ko‘proq sotish ularning daromadlarini oshiradi. 

Fabrikani aynan poyafzal ishlab chiqarishdan manfaatdor qilish uchun 

ularga poyafzal do‘konlarining egalari ilgarigiga qaraganda balandroq 

narx taklif qilishlari lozim. Fabrikalar ishlab chiqarishni kengaytirish 

uchun har xil charm va uning o‘rnini bosuvchi boshqa resurslarni 

ko‘proq sotib olishlari, shuningdek, qo‘shimcha ishchi kuchini 

yollashlari lozim bo‘ladi. Ishlab chiqarishning ushbu omillariga 

talabning ortishi ularning baholari oshishiga olib keladi, bu esa o‘z 

navbatida ularni taklif qilishning o‘sishini rag‘batlantiradi. Shu tariqa 

ishlab chiqarishning bir bo‘g‘unidan boshqasiga poyafzalga talab 

oshganligi haqida axborot yetkazib turiladi. Poyafzal uchun kerakli 

bo‘lgan tovarlarga ehtiyojning ortishi mo‘yna (jun) sanoati, furnituralar 

ishlab chiqarish ko‘lamini kengaytirishni, ishlab chiqaruvchilarni 

rag‘batlantiradi.  

Narxlar faqat iste’moldagina emas, balki ishlab chiqarishdagi 

o‘zgarishlardan ham darak beradi. Masalan, yong‘in chiqishi natijasida 

ko‘p zavodlar to‘xtab qoldi, deylik u holda ishlab chiqarish kamayib 

ketadi. Ushbu hol ularning narxini oshishiga olib keladi, bu o‘z 

navbatida poyafzal fabrikalari egalari uchun poyafzallarni ilgarigi 

miqdorda tayyorlashni befoyda qilib qo‘yishi mumkin. Talab ilgaridek 

qolganda poyafzal ishlab chiqarishni qisqartirish va sotuvchilar uchun 

ularga balandroq chakana narxlar belgilash imkonini yaratadi. Tovarning 

oshgan narxi uni iste’mol qilishni qisqartirishdan darak beradi. Charm 

ishlab chiqarishni qisqartirish haqidagi xabar shu tariqa poyafzal 

iste’molchisiga yetib boradi. Ammo uning uchun poyafzal narxi nima 

sababdan oshganligi muhim emas. U sabablaridan qat’iy nazar tovar 

narxi oshganligiga bir xilda qaraydi.  

Narxlarning boshqa muhim vazifasi - ishlab chiqaruvchilar va 

iste’molchini rag‘batlantirishdir. Narxlarning o‘zgarishi ishlab 

chiqaruvchilarni ham, iste’molchini ham chorasini ko‘rishga, ayni 

vaqtda bunday chora imkoniyat yaratishga undaydi. Bizning misolimiz-

da poyafzalga talabning ortishi ularni ishlab chiqarishni ko‘paytirishga 

rag‘batlantiradi. Lekin bu xomashyo materiallarini, xullas, ishlab 

chiqarishni kengaytirish uchun zarur hamma narsalarni xarid qilish, 

ko‘paytirishni talab etadi. Poyafzal fabrikalarida bunday imkoniyat 

paydo bo‘ladi ham, zero poyafzalga bo‘lgan talab va narxning oshishi 

ular qo‘shimcha daromad olishi va bu daromad ishlab chiqarishni 

---

241 

 

kengaytirishga sarflanishi mumkin. Bu esa poyafzalning narxi balandroq 

bo‘lganda poyafzal fabrikalari egalariga o‘z daromadlarini yanada 

oshirish imkonini beradi. Shunisi ham muhimki, narxlar mexanizmi 

ishlab chiqarilayotgan mahsulot miqdorini ko‘paytirishgina emas, ishlab 

chiqarishning eng tejamli usullarini ishlashni ham rag‘batlantiradi. 

Poyafzal ishlab chiqaruvchilarning daromadi sotishdan tushgan pul bilan 

ishlab chiqarish xarajatlari o‘rtasidagi tafovutdan iborat bo‘lganligi 

sababli eng kam xarajat qilgan holda mahsulot ishlab chiqarish ular 

uchun foydali bo‘ladi. Poyafzal ishlab chiqarishda foydalaniladigan 

charmning biron xili borgan sayin kamyob va qimmat bo‘lib boradi, deb 

faraz qilaylik. Bu hol uni tejashga va uni o‘rnini bosa oladigan arzonroq 

materialni izlashga rag‘batlantiradi.  

Narxlarning uchinchi vazifasi ikkinchisi bilan chambarchas bog‘liq. 

Bu daromadlarning taqsimlanishidir. Tovar ishlab chiqarish sharoitida 

xo‘jalik faoliyati ishtirokchilari oladigan daromadlar ular o‘z shaxsiy 

yoki ishlab chiqarish iste’mollarini ko‘zlab sotadigan yoki sotib oladigan 

tovarlar va xizmatlarning narxlariga bevosita bog‘liqdir. Narxlarning 

o‘zgarishi iqtisodiy ne’matlar sotuvchilari va xaridorlari turli 

guruhlarining daromadlari miqdoriga to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir ko‘rsatadi. 

Bozorga jamiyat uchun eng zarur ne’matlarni yetkazib beruvchilar, 

shuningdek, ushbu paytda mo‘l-ko‘l bo‘lgan ne’matlarni sotib oluvchilar 

ham yutadilar. Poyafzalchilik mehnatiga bo‘lgan talab oshsa (taklif 

o‘zgarmay qolgan darajada), ularning ish kuchining narxi, demak, 

daromadlari ham ortadi. Mehnat bozorida taklif oshadigan (doimiy talab 

sharoitida) bo‘lsa, uning aksi bo‘ladi: ish kuchining narxi pasayadi.  

Narxlarning to‘rtinchi vazifasi alohida korxonalarga va xo‘jalik 

sohalariga ishlab chiqarish omillarini taqsimlashdir. Narxlar xo‘jalik 

yurgizishning muhim vositasidir. Marketingni boshqarish jarayonida 

marketologlar narxlarning barcha turlaridan, asosan ulgurji narxlar, 

mahsulot tashish tariflari va hisob narxlari bilan ish ko‘radilar. 

Narxlarni quyidagi belgilar orqali turkumlash mumkin: