Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Xarajatli metodi (ustamalar metodi). Bu narx shakllanishining 

keng tarqalgan metodi bo‘lib, unga ko‘ra ushbu mahsulotning doimiy 

yoki o‘zgaruvchan xarajatlariga ushbu tarmoq foyda normasi uchun 

oddiy holda mos keladigan ustamalar qo‘yiladi. Masalan, tarmoq 

bo‘yicha qurilish firmalari ko‘pincha o‘z ishlarini loyiha qiymatiga 

o‘rtacha foydani qo‘shib baholaydilar. Bu metodning ommalashgani 

turlicha izohlanadi. Birinchidan, firma o‘z tovariga talabga nisbatan 

unga qilingan o‘z xarajatlarini yaxshi biladi. Bu ularni narxni 

shakllantirishda xarajatlar kalkulyatsiyasiga tayanish va haqiqatda 

ko‘rilgan zararni to‘liq qoplashga undaydi. Ikkinchidan, agar 

tarmoqning barcha ishlab chiqaruvchilari narxni shakllantirishning 

ushbu metodini qo‘llashsa, ularning narxi deyarli bir xil bo‘ladi. Ular 

orasidagi narxga oid bu kurash narx to‘g‘ridan to‘g‘ri talab bilan 

belgilanadigan tarmoqlar bilan solishtirilganda minimalligini bildiradi. 

Uchinchidan, ko‘pgina sotuvchi va iste’molchilar ustamalar metodi eng 

tuzatilgan, halol, chunki ikki tomon manfaatlariga amal qiladi va bir 

tomonning ikkinchi tomon hisobiga boylik orttirishiga yo‘l qo‘ymaydi, 

degan fikrni mahkam ushlab oladilar. Bunday narxni belgilashda (uni 

«harakatli narx» yoki «ustama bilan» deb atashga o‘rganilgan) talab 

darajasi hisobga olinmaydi va raqobatchilar narxining ta’siri e’tiborsiz 

qoldiriladi.