Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

 Narx afzalligi. Bu tushuncha asosida tovarning «narxi» va uning 

«naflilik» nisbati yotadi. Narx afzalligi mahsulotning naflilik darajasiga 

bevosita bog‘liq. Xaridor tomonidan sotib olinayotgan mahsulotning 

naflilik ko‘rsatkichlarini his etish, ya’ni qabul qilish ikki omilni his etish 

bilan bevosita bog‘liq. Xarid qilinadigan tovarlarning qimmatliligi 

(nafligi) va narx (bahosi). Bozorda turli narxlarda va turli qimmatga ega 

bo‘lgan tovarlar taklifiga duch kelgan xaridor o‘zi uchun eng optimal 

variantni izlaydi. Xaridor har doim o‘zi mo‘ljallagan, kutgan narxda 

tovar sotib olishni xohlaydi. 

---

273 

 

Raqobat muhitida korxona raqobatdosh bo‘lib faoliyat ko‘rsatishi 

uchun «Narx – sifat» nisbatini muntazam yaxshilashga urinadi. Bunga 

erishish uchun korxona iste’molchilar ehtiyojlari va talablarini 

muntazam o‘rganib borishi, tovarga innovatsion yondashishi, uni 

mukammallashtirishi kerak. Raqobatning mavjudligi sifat uchun 

kurashdan faqat iste’molchilar yutadi. Raqobat har bir korxonaning 

tovarini sifatli, naflilik darajasi yuqori, qadoq shakli, vazni turli 

iste’molchilar segmentlariga mo‘ljallangan bo‘lishi korxona savdo 

aylanmasi va foydasining yuqori bo‘lishiga olib keladi. 

Korxonalarning «narx–sifat» nisbatini yaxshilashga doimiy 

urinishida avvalo, iste’molchilarning to‘lov qobilyatini ham o‘rgangan 

holda (ya’ni to‘lov qobilyatining maksimal darajasi) mahsulot sifatini 

eng yuqori darajaga ko‘tarish, mahsulot tannarxini qanchaga olib 

kelishini hisob–kitob qilishlari kerak. Bu aniq maqsadga yo‘naltirilgan 

narxni Target costing (maqsadli) usulini qo‘llab topish mumkin. Bu 

«maqsadli baho» korxonada «yangi mahsulot» ishlab chiqarish uchun 

ketadigan umumiy xarajatlarning shakllanishi uchun bazaviy bo‘lib 

hisoblanadi. Maqsadli bahodan qancha foyda olish mo‘ljallangan bo‘lsa, 

o‘sha miqdor ayriladi, natijada maqsadli xarajatlar miqdori kelib 

chiqadi. Maqsadli xarajatlarni mahsulotga ketadigan barcha ingrediyent-

lariga bo‘lib chiqib, butun mahsulotning bozor bahosi aniqlanadi. Ya’ni 

mahsulot kalkulyatsiyasi hisoblanib, uning tannarxi va sotilish narxlari 

(chakana, ulgurji) belgilanadi.