Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

 

 

 

 

 

 

 

 

 

10.2.-rasm. Narxdan qoniqqanlikning vujudga kelishi va oqibatlari 

 

Qoniqqanlik – bu tovarlar sifatini kutilgan daraja bilan solishtirish, 

o‘rganish demakdir. Qoniqqanlik darajasining uch fazasi farqlanadi. 

1. Kutishning shakllanishi. Xaridorlar narxlarga nisbatan kutgan 

holatlarini, narx ularning ehtiyojlarini qondirishini, reklama va servis 

darajasini o‘rganadi. Normativ kutish kutilgandan ortig‘iga duch kelishi: 

2. Qiyoslash jarayoni. Xarid jarayonida xaridor tovar narxining 

alohida atributlarini his qiladi. Mavjud narxlar kutilgan narxlar bilan 

qiyoslanadi. Agar natijalar kutilgandan yomon bo‘lsa, narxdan 

qoniqmaslik vujudga keladi. Aksincha, xaridor narxdan qoniqadi. 

3. Narxdan qoniqqanlikning oqibatlari. Narxdan qoniqish ham 

chakana xaridor uchun, ham ulgurji xaridor uchun ko‘p ijobiy natijalar-

ga, yangi bitimlar tuzilishiga sabab bo‘ladi. Xaridorlarning takroriy 

xarid qilib, firma mijoziga aylanishiga olib keladi. 

Narxdan qoniqishni differensiallashgan holda ko‘rib chiqish lozim: 

1. Xaridorlar tovarni baholayotganda uning har bir belgisini baho-

laydilar. Masalan, avtomat kir yuvish mashinasining funksiyalari sonini, 

energiyani tejashini, dasturlar sonini, kir vazniga mo‘ljallanganini 

baholaydilar. 

2. Xaridorlar tovarning bir atributidan qoniqishsa, boshqasi uni 

qoniqtirmaydi. Masalan, avtomobil dizayni, markasi, narxi yoqsa, uning 

ko‘p benzin sarf qilishi yoqmaydi. 

Narxning qabul qilish 

natija bilan 

 solishtirish 

Narxni qabul 

qilish 

Narxni kutish 

Ehtiyojlar 

Kutish  

Og‘zaki 

reklama 

Ishlab 

chiqaruvchi, 

sotuvchi bilan 

aloqa  

---

272 

 

3. Narxdan qoniqishning defferensial o‘lchovi o‘ziga xos axborot 

hisoblanib, yuqori diagnostik ahamiyatga ega. Amaliy ahamiyati ko‘p 

bo‘lib, narxdan qoniqishning o‘lchami hisoblanadi. 

  Tovar narxidan qoniqish ko‘p tomonlama baholangani uchun avval 

narx-navoni bo‘lishi mumkin bo‘lgan ehtimolli darajasini kutilgan 

daraja bilan baholab mahsulotdan mahsulotga, tarmoqdan tarmoqqa, 

sotuvchidan sotuvchigacha bo‘lgan holati o‘rganiladi. 

  Narxning sofligi (tiniqligi). Narx sofligi, aniqligi haqida iste’mol-

chi to‘liq ma’lumotga ega bo‘lib, korxonaning tovarga qo‘ygan narxiga 

xaridorda ishonch hosil bo‘lishi kerak. Narxning sof belgilanganligi 

xaridorning qoniqish darajasini mezoni bo‘lib hisoblanadi. 

  Bu holda 4 vaziyatga e’tibor qaratish kerak.