Toshkent moliya instituti «iqtisodiyot» kafedrasi «mikroiqtisodiyot. MAKROiqtisodiyot»

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS

TA’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI

«IQTISODIYOT» KAFEDRASI

«MIKROIQTISODIYOT. MAKROIQTISODIYOT» fanidan

KURS ISHI

Mavzu: Raqobatlashgan bozorlar, ularning boshqa bozorlardan farqi.

Bajardi: HBA-50 guruhi talabasi Normatova Ziyoda

Tekshirdi: Umirov Abdusalom

Kurs ishi taqrizga topshirilgan sana «___»________2021 y.		Kurs ishi taqrizdan qaytarilgan sana «___»________2021 yil.
Kurs ishi himoya qilingan sana «___» ________2021 y. Baho «___» _________	__________ (imzo) __________ (imzo) __________ (imzo)	Komissiya a’zolari: ____________________ ____________________ ____________________

TOSHKENT-2021

Mavzu: Raqobatlashgan bozorlar, ularning boshqa bozorlardan farqi.

Reja:

Kirish.

1. 
   Raqobat. Monopoliya va mukammal raqobat.
   
2. 
   Raqоbatlashgan mоnоpоl bоzоri. Monopolistik raqobat bozorlari va jamiyat farovonligi.
   
3. 
   Raqobatlashgan bozor, firma daromadlari va ularni hisoblash.
   

Xulosa.

Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish

“Qanchalik qiyin va murakkab bo‘lmasin, haqiqiy bozor iqtisodiyotiga o‘tishimiz shart. Agar biz yurtimizda barqaror iqtisodiyot qurmoqchi bo‘lsak, dunyodagi rivojlangan mamlakatlar kabi boy va farovon yashamoqchi bo‘lsak, yuzaki emas, balki qanchalik qiyin va murakkab bo‘lmasin, haqiqiy bozor iqtisodiyotiga o‘tishimiz shart. Yagona yo‘limiz shu. Bu — asosiy qonunimiz talabi. Boshqa yo‘l yo‘q. Biz boshlagan islohotlarimizni qat’iy davom ettiramiz va ular albatta o‘zining ijobiy natijasini beradi.”¹

Tovar va moliya bozorlarida raqobatni rivojlantirish, tadbirkorlik subyektlari faoliyati uchun teng sharoitlarni yaratish, oshkoralikni ta’minlash va davlat xaridi tartib-taomillarini yanada takomillashtirish bo’yicha 2017 — 2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida ham alohida to’xtalib o’tilgan. Shuningdek, har bir ishni amalda qonun hujjatlari bilan himoya qilinib, bu ishlarning rivojiga keng imkoniyatlar yaratilmoqda. “Tovar va moliya bozorlarida monopoliyani bosqichma-bosqich kamaytirish orqali samarali raqobat muhitini yaratish maqsadida mamlakatimizda iqtisodiyotdagi davlat ishtirokini qisqartirish, narxni ortiqcha tartibga solishdan voz kechish va davlatning iqtisodiyotga ta’sirini kamaytirishga qaratilgan chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Shu bilan birga, oldimizda davlat ishtirokidagi xo‘jalik yurituvchi subyektlar monopoliyasining iqtisodiyot raqobatbardoshligiga salbiy ta’sirini yanada kamaytirish, imtiyoz va preferensiyalar berish tizimi samaradorligini oshirish, shuningdek tadbirkorlik subyektlariga nisbatan tartibga solish yukini pasaytirish bo‘yicha kechiktirib bo‘lmaydigan vazifalar turibdi.”²

Raqobatdosh bozorlar haqida gapirashdan oldin raqobat tushunchasi haqida to’xtalib o’tamiz. Raqobat — cheklangan resurslarning ko‘proq miqdoriga, ulardan eng ko‘p qaytim olish maqsadida ularni o‘z ixtiyoriga olish uchun xo‘jalik subyektlari o‘rtasidagi musobaqadir. Odatda, raqobat odam larni cheklangan resurslarni olish va ishlatishning eng oqilona yo‘llarini izlashga uyg‘otib, ijobiy rol o‘ynaydi.

Monopol hokimiyati bor firmalar foydani maksimumlashtirish maqsadida, narx va ishlab chiqarish hajmini qanday qilib belgilaydi. Shuningdek, Monopol hokimiyat sohibi bolish uchun firmalar sof Monopolistlar bolishi shart emasligini ham korib chiqdik. Kopchilik sanoat tarmoqlarida bir necha firmalar raqo batlashadilar, ulardan har biri hech bolmaganda bir oz Monopol hokimiyatga ega boladi, ya’ni narx darajasini nazorat qiladi va chegarali harajatlardan yuqori bolgan narxni ornatadi.

Bir qarashda, kitob bozori mukammal raqobatlashgan korinadi. Kitob dokonidagi javonlarga qarasangiz, koplab mualliflar va koplab nashriyotlarning sizning e’tiboringizni tortish uchun raqobatlashayotganini korasiz. Xaridor minglab raqobatlashayotgan adabiyotlardan tanlab olisi mumkin . Bu tarmoqga har kim kirib kela olishi mumkinligi tufayli, kitobni yozgan va chop ettira olgan individ kitob biznesi bilan shugullanishi mumkin, ammo bu uncha foydali emas. Har bir yuqori daromad oladigan yozuvchi uchun yuzlab raqobatchilar togri keladi.

Boshqa bir tomondan, kitob bozori aniq Monopollashgan. Har bir kitob ajoyib bolib, chop etuvchilar narx qoyishga erkinlikka egadirlar. Sotuvchilar bu bozorda uni qabul qilmasdan turib tezroq narx belgilaydilar. Haqiqatdan ham kitoblar narxi chekli harajatlardan sezilarli darajada baland. Qalin Bahromdli oddiy asar narxi, masalan, 30000 som atrofiga, shu vaqtning ozida qoshimcha kitobni nushasini chop etish qiymati 10000 som atrofida.

Asarlar uchun bozor na raqobatbardosh, na Monopoliya modeliga togri keladi. Aksincha u Monopolistik raqobat modeli orqali tasvirlanib, bu bolimning mavzusidir. Biroq keyinchalik biz koramizki, u Monopolistik raqobatdoshdir. Korxonalar ba’zi hollarda Monopolistik, boshqa horllarda esa raqobatdosh boladi. Model nafaqat nashriyot korhonalari munosabatini, balki boshqa tovar va xismatlar bozorini ham tasvirlaydi.

Bu bobda biz sof monopoliyadan farqlanuvchi, lekin monopol hokimiyatga zamin yaratuvchi bozor tuzilmalarini organib chiqamiz. Biz organishni monopol hokimiyatdan boshlaymiz. Monopol raqobatli bozor mukammal raqobatli bozorga shu ma’noda oxshaydiki, bu erda ham firmalar kop, yangi firmalarni bozorga kirib kelishi chegaralanmagan. Ammo u mukammal raqo batli bozordan mahsulotning tabaqalashgani bilan ajralib turadi: har bir firma alohida toifadagi yoki boshqa xildagi tovarni sotadi, u oeining sifati, korinishi, nufuzi bilan ajralib turadi, har bir firma oz markasidagi tovarni mono Ahmad ishlab chiqaruvchisi hisoblanadi. Firma qolidagi Monopol hokimiyatning miqyosi uning mahsuloti boshqalarnikidan naqa dar yaxshi farqlanishiga bogliq boladi. Monopolistik raqobat uchun misollar kop. Tish pastasi, kir yuvish poroshogi, alkogolsiz ichimliklar va boshqalarni ishlab chiqarishni misol qilib korsatsa boladi.