Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

Toshkent Moliya instituti 
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 
avlodi o‘zining «buzib kirish huquqi»ni bor narsa deb qabul qiladilar. Blokcheyn 
texnologiyasi «ishlab chiqarish-iste’molchi» biznes modelini yaratishga imkon 
beradi. Nikekrossovkalari taqsimlangan registrda axborot hosil qilishi va saqlashi, 
o‘z navbatida, uni Nikeva oyoq kiyimini kiyib yurgan shaxs smart-shartnomaga 
muvofiq pulga aylantirishi mumkin. Agar foydalanuvchi krossovkadagi smart-
tarkibiy qismlarni ishga tushirish yoki ularni puls o‘lchagich va qondagi glyukoza 
darajasini o‘lchash kalkulyatori yoki Nike uchun qimmatli bo‘lgan har qanday 
axborot to‘plash vositasi kabi boshqa qurilmalar bilan sinxronlashtirishga rozilik 
beradigan bo‘lsa, Nikeu sotadigan har bir juft oyoq kiyimidan aksiyalarning juda 
kichik bir ulushini taklif qilishi mumkin.Ayrim platformalarkompaniya mijozlari 
bilan birgalikda mahsulotlar yaratishga qaror qiladigan iste’mol hamjamiyatlaridan 
farq qiladi. Ochiq platformalarkompaniyalarga yangi biznes yaratish yoki 
platformaga qiymat qo‘shish uchun kengroq imkoniyatlar taklif qilishga imkon 
beradi.Blokcheyn standart umumiy shartnomalar va standart umumiy ma’lumotlar 
to‘plami (ochiq interfeyslar) taqdim etishni eng yaxshi tarzda ta’minlaydi. 
Blokcheyn platformalar yaratishni soddalashtirishi va arzonlashtirishi mumkin. Bu 
hali jarayonning boshlanishi, holos. Eng yaxshisi, blokcheynning umumiy 
ma’lumotlar to‘plamiaxborot shaffofligi va mobilligini ta’minlash uchunhizmat 
qiladi, ya’ni, iste’molchilar va ta’minotchilar eng yaxshi shartlarni o’zlari tanlab 
olishlari mumkin. Shuningdek, elektron ijorat kompaniyalari an’anaviy 
kompaniyalarning resurslaridan foydalanish o‘rniga o‘z platformalarini yaratib, 
blokcheynda teng huquqlar bilan ishlashlari ham mumkin.Kelajak avtomobilini 
tasavvur qiling. U barcha axborotlar oqimlari bilan ishlay olishi, avtomobilning 
aqlli qismlari esa – tranzaksiyalarni amalga oshira olishi va bunda pul o‘tkazishi 
mumkin bo‘lgan blokcheyn asosida ishlashi kerak bo‘ladi. Bunday ochiq 
platformada minglab dasturchilar va korxonalar sizning avtomobilingiz uchun 
shaxsiy ilova va dasturlar yaratadilar. Tez orada bunday platformalar butun boshli 
tarmoqlarni - masalan, moliyaviy hizmatlar sektorini - turli moliyaviy 
tranzaksiyalar va qiymatlar almashinishni blokcheyn yordamida tartibga solgan 
holda tubdan o‘zgartirib yuborishlari mumkin. Jahondagi eng yirik banklar va 

---

Toshkent Moliya instituti 
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 
konsorsiumlar allaqachon bu g‘oya ustida ishlashni boshlab yuborishgan. Obrazli 
qilib aytganda, raqamli elektron platformalar – sizning omad kemalaringizni 
yuqoriga ko‘taradigan havo oqimidir.O‘ziga xos va murakkab vazifalarni hal 
qilishga qodir bo‘lgan malakali mutaxassislarni izlayotganlar ularni topish uchun 
o‘zlarining talablari haqida registrga xabar berishlari mumkin. Endi InnoCentive 
o‘rniga nafaqat foydalanuvchilarning mobil elektron shaxsni, balki potentsial 
yo’llovchilar haqida ularga mos keladigan va tog‘ri bo’lgan qo‘shimcha 
axborotlardan 
iborat bo‘lgan mobil rezyumeni ham shakllantiradigan 
blokcheynnitasavvur qilib ko‘ring. Hech kimga tegishli bo‘lmagan va shu bilan bir 
paytda barchaniki sanalgan ko‘nikmalar taqsimlangan ro‘yxatini tasavvur 
qiling.Endilikda blokcheyn texnologiyasi va ochiq boshlang‘ich kodlar 
kutubxonasi birgalikda har qanday kompaniya uchun yangi biznes qiymatlari 
yaratish, innovatsiyalar va bir qancha vazifalarni hal qilish uchun makon taqdim 
etishi mumkin.Blokcheyn va dasturiy ta’minot omborlari blokcheynlar asosida 
bunday faoliyatni oziqlantiradi. Kompaniyalar endi to‘lov tizimlari sifatida ularga 
kiritilganEthereum blokcheynikabi yangi va kuchli platformalar hamda dasturlash 
tillardan foydalanishlari mumkin bo‘ladi.Turli tarmoqlar ishlab chiqarishga katta 
e’tibor qaratgan holda moddiy ob’ektlar tayyorlash, ularning loyihasini ishlab 
chiqish va moliyalashtirish uchun global ekotizimlarning rivojlanishini 
rag‘batlantirishi va shu tariqa birgalikda bir rangdagi ishlab chiqarishning yangi 
bosqichini yaratish tashabbusi bilan chiqishlari mumkin. Bu yerda asosiy masala 
va maqsad hamma ishni blokcheynda amalga oshirishdan iboratdir. Zamonaviy 
samolyotlar «saf bo‘lib uchadigan mustaqil elementlar jamlanmasi» deb atalishi 
kabi, kompaniyalar ko‘plab tarmoqlardaajralish va hamkorlar tarmog‘iga birlashish 
tendensiyasini namoyish etadilar. Individual buyurtmalar bo‘yicha ommaviy ishlab 
chiqarishni yo’lga qo’yish maqsadidahuddi blokcheyn kabi, 3D-bosma 
texnologiyasi ham ishlab chiqarishni foydalanuvchiga yaqinlashtirmoqda. Tez 
orada axborot egalari va huquq egalari inson hujayralaridan boshlab, alyuminiy 
kukunigacha bo‘lgan har qanday narsa haqidagi metama’lumotlarni blokcheynda 
saqlashi mumkin bo‘ladi va bu korporativ ishlab chiqarish chegaralarini misli 

---

Toshkent Moliya instituti 
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 
ko’rilmagan 
darajada 
kengaytiradi.Bu 
texnologiyalar 
tovarlar 
bilan 
ta’minlanganlikni va ularning ta’minot tarmog‘i bo‘ylab harakatini kuzatish uchun 
ulkan imkoniyatlar beradi. Har bir kishining qalbiga (va boshqa tana a’zolariga) 
yaqin bo‘lgan tarmoq – oziq-ovqat sanoatini tasavvur qilib ko‘ramiz. Hozir 
supermarketda halol sharoitlarda va yaxshi boqilgan, dori-darmonlar berilmagan, 
ekologik tozaqoramol go‘shti sotayotganini ta’kidlash va hatto bunga chin dildan 
ishonish ham mumkin. Lekin savdo tarmoqlari buni yuz foiz kafolatlay olmaydilar. 
Hech kim har bir molning biografiyasini yozib o‘tirmaydi,biz esa bu go’shtdan 
bifshteks pishiramiz, lekin uning «ishonchli» ekanligini tekshirish uchun esa 
qandaydir vositalarga ega emasmiz. Odatda bunga ko‘z yumish ham mumkin – 
axir butun dunyo bo‘ylab milliardlab bifshtekslar sotiladi va sotilmoqda. Lekin 
ba’zida qoramol qutirish kasalligi epidemiyasi ham uchrab turadi, bu esa sog’lik 
uchun koni zarar.Oziq-ovqat sanoati blokcheynda nafaqat har bir buqaning 
raqamini, balki istiqbolda jonivorning DNKga bog‘lab qo‘yilgan har bir go‘sht 
parchasi raqamini saqlashi mumkin. Uch o‘lchamli qidirish imkoniyatlari 
foydalanuvchiga jonivor tarixini bilish va parrandalarni to‘liq miqyosda kuzatish 
imkonini beradi. Ma’lumotlar to‘plamlarini intellektual boshqarish va ularni DNK 
asosida identifikatsiyalashga imkon beradigan murakkab (lekin qo‘llash oson 
bo‘lgan) texnologiyalar tufayli hatto eng yirik go‘sht ishlab chiqaruvchilar hamhar 
bir bo‘lak go‘sht sifati va havfsizligini kafolatlay oladilar. Tasavvur qiling, bu 
axborot laboratoriya tadqiqotlarini qanchalik soddalashtiradi va jiddiy vaziyatlarda 
sanitariya hizmatlariga javobgarliklarni tezlashtiradi. 
Blokcheyn texnologiyasi firma ichida hamda firmalar va turli tashqi 
qatnashchilar o‘rtasida ham teng huquqli qo‘shma faoliyatni ta’minlashga qodir. 
Buxgalteriya hisobi uchun, istalgan muhitda raqamli resurslardan foydalanish va 
faoliyat yuritish uchun, bular valyutami, ijtimoiy munosabatlarmi yoki tashkilot 
bo‘lishidan qat’i nazar, to‘liq taqsimlangan mexanizmni ishlatishga imkon 
beradi.Bugungi kunda birgalikda ishlash uchun turli tijorat vositalari asta-sekinlik 
bilan tashkilot ichida boshqaruv va axborot bilan ishlash mohiyatini ancha 
o‘zgartirib yuboradi. Jive, IBM Connections, Microsoft Yammer, Google Apps 

---

Toshkent Moliya instituti 
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva