Тошкент молия институти

навбатда трансакцион талаб билан фоиз ставкасига кўра талабни бирга қўшганда умумий 
талаб қанча бўлиши мумкинлигини аниқлаш. Бунинг учун ҳар икки графикни битта 
графикда ифодалаймиз. У ҳолда штрихланган Dt пулга трансакцион талаб чизиғи билан, 
Dr пулга фоиз ставкасига кўра талаб чизиғи кесишган нуқта умумий талабни ифодалайди. 
Биз пулга умумий талабни аниқладик, энди мувозанат даражасини аниқлашамиз 
керак. Ўқитувчи талабаларга яна мурожат қилади: «Қандай қилиб мувозанат ўрнатамиз?» 
Иккинчи навбатда, биз умумий пулга талабни аниқладик, энди таклиф 200 
миллиард сўм бўлганда мувозанат даражасини аниқлашимиз керак.

---

171
Агар пул таклифи 200 миллиард сўм бўлса, мувозанат қуйидагича ўрнатилади. 
Фоиз
ставка 
r S
m
15 
D
t
12
E 
9 
6 
3
D
r
D
m
50 100 200 250
D
r 
пулга фоиз ставкасига кўра талаб чизиғи; 
D
t
– пулга трансакцион талаб чизиғи; 
D
m
– пулга умумий талаб; 
S
m
пул таклифи; 
Е – пул таклифи (S
m
) – 200 миллиард сўм бўлганда пулнинг 
мувозанат нуқтаси. 
Чунки пулга умумий талабимиз D
t
билан D
r
кесишган нуқтада эди. Пул таклифи 200 
миллиард сўм бўлганда мувозанатни топиш учун бу нуқтани S
m
таклиф эгри чизиғига 
кўчирамиз. Мувозанат Е нуқтада бўлади. 
Пул таклифини камайиши билан фоиз ставкаси ошаяпти ёки аксинча. Демак, биз 
иккисидан бирини танлашимиз керак. Пулкредит сиёсати юритилаётганда мамлакатдаги 
шароитга, Марказий банкнинг мақсадига кўра, фоиз ставкасини ошириш ёки пасайиши 
танланади. Ссуда фоиз ставкасиини пасайиши инвестицион фаолиятни кучайишига олиб 
келади. Чунки кредитга талаб ортади, деган хулоса чиқарилади.
Дарсни ўтказишда ўқитувчи ўрганиладиган мавзу бўйича тайёргарлик кўришни, 
ахборот, маълумот далилларни тўплашни талабаларга аввалдан топшириши мумкин. 
Бу усулда бутун гуруҳ биргаликда банк иши фанини яхшироқ тушунтиришга 
интилувчи изланувчиларга айланишади. Лекин бу услубни қўллаш осон эмас.
Биринчидан, бу метод билан дарс ўтиш кўп вақт талаб қилади. Қўйилган муаммони 
татбиқ қилишга эътибор қаратилиб, бошқалари кейинга сурилиши ёки қолиб кетиши 
мумкин. 
Иккинчидан, тадқиқот услуби асосида дарс ўтиш гуруҳ талабаларининг барчасининг 
қобилияти бир бирига яқин, фикрлаш даражаси юқори бўлишини талаб қилади. Бунга 
эришиш қийин. 
Учинчидан, тадқиқот услуби ўқитувчидан чуқур билим, тажриба, иқтидор талаб 
қилади. Чунки тадқиқот ўтказиш учун ўқитувчининг ўзи ижодий фикрлаш қобилиятига 
эга бўлиши, тадқиқот жараёнида юз берадиган ҳар қандай кутилмаган ҳодиса, талабалар 
томонидан қўйилган савол, масала ёки муаммога жавоб беришга тайёр бўлиши, тадқиқот 
ўтказилаётган масалани ечишда методдан фойдаланиш маҳоратига эга бўлиши керак.