Тошкент молия институти

ҳужжатлаштиришга асосланганлиги, ҳужжатлар эса юридик кучга эга бўлишидир.
Ҳужжатлаштириш мамлакатда қабул қилинган ҳуқуқий, меъёрий қонун қоидалар 
асосида амалга оширилади. Уларга амал қилинмаса ҳужжатлар юридик кучга эга бўла 
олмайди. 
Белгиланган қонун қоидаларсиз хўжалик фаолиятини назорат килишни амалга 
ошириб бўлмайди. 
Демак, бухгалтерия ҳисобининг яна бир ниҳоятда муҳим хусусияти ҳисоб 
юритишни қабул қилинган қонунқоидалар асосида олиб борилишидир.
Кўриниб турибдики, ўқитувчи дарс бериш, ўқитиш методларини танлар экан, 
албатта, ана шу хусусиятларни ҳисобга олиши лозим. 
Бухгалтерия фанида ўқувчиталабалар ҳужжатлаштиришни ўрганиш учун бу 
жараённи амалда ўзлари бажаришлари шарт.

---

304
Ўқитувчи ўқув жараёнида ана шундай кўникмани шакллантиради. Бунинг учун 
ўқитувчи самарали методларни танлаши ва қўллаши зарур. Энг асосийси, назарий дарсда 
ўтилганларни 
ама

---

305
Ҳужжатлар таркиби 
Tузилган жойига 
кўра
Акс эттирилган хўжалик 
муомалаларининг 
ҳажмига кўра 
Қамраб олиш 
усулига кўра 
Фаолиятни акс эттириш 
ҳолатига кўра 
Ички
ҳужжатлар
Ташқи
Бошланғи
ч ҳужжатлар
Йиғма
ҳужжатлар
Ҳужжатлар
Жамғарув
Бошланғи
ч 
Асосий
Якуний
Комбинациялаштирил
-
ган
ҳужжа
тлар
Тасдиқло
вчи
Фармойиш
ҳуж
жатла
р
Бухгал
терия
расм
ийл
ашти
ри
ш
ҳужжатлари
Мақсадига кўра
Ахборот
ҳужжатлари

---

 306
лий дарс(семинар)ларда бевосита ҳужжатлар билан ишлаб, тўлдириш ва ҳисобкитобни 
амалга оширишни ташкил этиш зарур.
Масалан, корхона кассасига нақд пулларни қабул қилиш КО1 шаклидаги касса 
кирим ордери билан амалга оширилади. У икки қисмдан иборат: кирим ордери (бланкнинг 
чап қисми) ва унга оид квитанция (ўнг қисми). Касса кирим ордерини бухгалтерия ёзиб 
беради ва бош бухгалтер ёки у ваколат берган шахс томонидан имзоланади. 
Буни ўрганишни фақат касса кирим ордерининг бланкасини кўриб, уни тўлдирилиш 
орқали амалга ошириш мумкин. Бунинг учун бу бланкани слайд тарзида тайёрлаб, 
намойиш қиламиз ҳамда тарқатма материал тарзида талабаларга тарқатиб, уни тўлдириш 
тартибини тушунтирамиз. 
Барча талабалар тўлдириб бўлгач, кирим ордерининг тўғри тўлдирилган вариантини 
тарқатамиз ёки слайдни намойиш қиламиз. Талабалар таққослаб ўз хатоларини тўғрилаб 
чиқишади.
Кичик гуруҳ етакчилари гуруҳ аъзолари қандай хатоликларга йўл қўйишгани ҳақида 
ахборот беришади. 
Кирим ордерини кассага топширишда олдин, албатта, кирим ва чиқим ҳужжатлари 
махсус журналда қайд қилиниши лозим.
Касса кирим ордерини пул топшираётган шахслар қўлига бериш тақиқланади. 
Кирим ордери ижро этиш учун бевосита кассага топширилади. Бу ерда кассир ордернинг 
тўғри расмийлаштирилганлигини, бош бухгалтернинг имзоси борлиги ва ҳақиқийлигини 
текширади, пулни қабул қилади, кирим ордери ва квитанцияни имзолайди. Пул 
топширган шахсга квитанцияси берилади. Касса кирим ордери бўйича пуллар фақат ушбу 
ҳужжат тўлдирилган кунда қабул қилинади.
Банкдаги ҳисоб – китоб счёти ва бошқа счётлардан кассага нақд пул келиб 
тушганида ҳам касса кирим ордери тузилади ва унинг квитанцияси тўлдирилади. 
Квитанция ҳисоб – китоб счётидан пулларни ҳисобдан чиқариш учун банк муассасаси 
кўчирмасига қўшиб қўйилади. 
Нақд пуллар кассадан касса чиқим ордерлари ёки касса чиқим ордерларининг 
ўрнини босадиган, махсус штамп билан босилган бошқа ҳужжатлар (тўлов қайдномалари, 
пул бериш учун ариза, ҳисоб варақлар ва ҳоказо) асосида берилади.