Toshkent transport universiteti

Qishloq qonuni U dalalarda hayotni tashkil etuvchi ba'zi elementlar bilan bir qatorda qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishini boshqarishga qaratilgan.

Yuqorida ommaviy va xususiy huquq alohida-alohida taʼrif berib chiqdik bu huquqlar yaʼni davlatning umumiy yurisdiksiya fanlarni ikki tarmoqqa bo'lishidan iborat isoblanadi yaʼni yuqorida aytilganidek ommaviy huquqi togridantogri davlat yoki uning ishtirokchilari aralashgan davlatning majburlov kuchiga tayangan holatda faoliyat korsata oladigan sohalar ga aytiladi, ularga misol konstitutsiyaviy huquq, maʼmuriy, jinoiy, soliq va boshqa davlat tomonidan nazorat ostiga olingan huquq fanlarni o'z ichiga olgan.
xususiy huquq esa buning mutlaqo aksi bo'lib bunday davlat faqat nazoratni amalga oshiradi ammo huquqiy munosabatlarga keladigan taraflar yuridik jihatdan teng maqomga ega hisoblanadi, bularga misol uchun fuqarolik-huquqiy oila huquqi, mehnat huquqi, iqtisodiy huquq, tadbirkorlik huquqi, meros huquqi va boshqa aynan taraflarda teng bo'lgan ishtirokchilarini iborat bo'lgan huquq tizimlarga aytiladi. ommaviy va xususiy huquq ta yuridik faktning qollanish jarayoni ham togridantogri ikkalovidan ham farqlanadi. misol uchun ommaviy huquqi yuridik faktning paydo bolishi bu davlat yoki uning mansabdor shaxsi tomonidan chiqarilgan normativ-huquqiy hujjat tomonidan boshlanadigan bolsa xususiy holat xususiy huquqi esa ko’p hollarda yuridik faktning boshlanishiga aynan insonning tug'ilishi yoki inson tomonidan maʼlum bir ishni bajarilishi dan kelib aynan yuridik fakt paydo boladi
ommaviy va xususiy huquq ta yuridik fakt alohida-alohida yaʼni bir-biridan farq qilingan holatlarda qolsa ham umumiy maʼnoda ifoda ham bir vazifa va maqsadlarni amalga oshirishga moljallangan shuning uchun ham yuridik fakt keng tarmoqli va barcha huquq munosabatlarida ishtirok etgani bilan juda muhim ahamiyat kasb etadi.

2.3 Milliy huquq tizimimizga “Yuridik fakt” tushunchasini qo’llashdan asosiy sabab va buning, davlat va huquq nazariyasi faniga afzaliklari.

Yuridik fakt tushunschasi nafaqat O'zbekiston Respublikasining qonunchiligida balki boshqa davlatlarning xususan raman german huquq oilasining barcha vakillarida ham uchraydi. Yuridik faktning qonunchilikda qo’llanishdan asosiy sabab barcha huquq munosabatlarni vudga kelishiga asos bo'lgan holatlar belgilab o'tiladi. Yuridik faktning paytning paydo bo’lishi deganda insonning yaʼni huquq munosabatlarning asosiy subyektining tug'ilishi bilan vujudga keladigan masalalarni yakunlanadi bundan tashqari yuridik faktlar nafaqat inson balki huquqi huquq subʼektlarning boshqa ishtirokchilari yaʼni davlat, yuridik tashkilotlar, xalqaro ishtirokchilariga ham qo'llanishi mumkin xususan davlat tomonidan qabul qilingan qaror, farmoni yoki boshqacha normativ hujjat o'z-o’zidan butun mamlakatda yoki maʼlum bir hududidagi barcha insonlar tomonidan bajarilishi yoki amal qilishi majburiy boladi.Bu esa o'z-o'zidan ularning xatti-harakatlarni maʼlum miqdorda cheklash yoki amalga oshirishga yuridik fakt sifatida namoyon bo'ladi.³⁶
Yuridik faktning aynan davlat va huquq nazariyasi fanida qo’llanishdan asosiy maqsadlariga keladigan bo’lsak buning asosiy sababi davlat va huquq nazariyasi barcha yurisprudentsiya fanlarining birlamchi maʼlumotlar bazasini rivojlantirib berganligi uchun ham bu tushuncha aynan ushbu fan doirasida tushuntirib o’tilgan bu orqali davlat va huquq nazariyasi fanining nafaqat asosiy maqsad va vazifalaridan biri hisoblangan yoshlarda huquqshunoslikni o’rganish ularda birlamchi maʼlumotlar bazasini yaratish hamda qonunchilik tizimi va huquq tarmoqlarini o'rganish jarayonida to’g’ridan to’g’ri yuridik faktlarga duch kelganligi uchun ham qo'llanilishi lozim.
Yuridik faktning milliy huquq tizimida naqadar kerakligini isbotlash uchun, bir huquq tarmog’i hisoblangan yaʼni fuqarolarga Ijtimoiy ta’minotga oid huquqiy munosabatlarni tartibga solish bilan bog’liq holatda yuridik faktning ishlash va qo’llanishini tushuntirib o'tish mumkin.
Ijtimoiy ta’minotga oid huquqiy munosabatlar muayyan yuridik faktlar (huquqiy oqibatlar keltirib chiqaruvchi harakatlar va voqea- hodisalar) yuz berishi bilan bog’liq holda sodir bo’ladi, o’zgaradi yoki barham topadi.
Ijtimoiy ta’minot olish huquqlarining yuzaga kelishi, o’zgarib qolishi yoki barham topishi ham yuridik faktlar bilan bog’liqdir. Masalan, fuqaroning qonunda belgilangan yoshga yetishi fakti yoshga doir pensiya olish huquqining paydo bo’lishiga yoki boquvchisini yo’qotganlik huquqining barham topishiga (shaxsni 18 yoshga yetishi bilan) sabab bo’lishi mumkin. Ishlab chiqarishda baxtsiz hodisaning yuz berishi tufayli shaxsni nogiron deb topilishi nogironlik pensiyasi olish huquqining yuzaga kelishiga olib keladi.³⁷
Muayyan hollarda ijtimoiy ta’minot munosabatlari va ijtimoiy ta’minot olish huquqlari yuzaga kelishi uchun yuridik faktlarning murakkab majmui ( yuridik tarkib) mavjud bo’lishi talab etiladi. Masalan, yoshga doir pensiya olish huquqining yuzaga kelishi uchun quyidagi faktlarning jami, ayni bir vaqtda mavjud bo’lishi talab etiladi:
a) fuqaroning ma’lum yoshga yetganligi fakti;
b) belgilangan minimal miqdordagi mehnat stajiga ega ekanlik fakti;
d) pensiya tayinlanishini so’rab belgilangan tartibda ariza bilan murojat qilganlik fakti.
Pensiya yoki nafaqa olish huquqini yuzaga keltiruvchi yuridik faktning sodir bo’lishi pensiya yoki nafaqa tayinlanishini anglatmaydi va bu huquqni amalga oshirilishi ushbu huquq sohibi hohish-irodasiga bog’liq bo’lib, bunda asosiy yuridik fakt bo’lib fuqaroning huquqdan foydalanishga qaratilgan harakati sanaladi.