Tosnkent moliya instituti u. K. Yakubov, yo. S. Ilxamova, M. I. Azizova elektron tijorat

I. Raqobatning rivojlanishi sotuvchidan xaridorga o‘tish 
natijasida yuzaga keldi. 20-asrning 60-yillariga qadar rivojlangan 
bozor iqtisodiyotiga ega davlatlar tez rivojlanayotgan bozorga ega edilar. 
AQShda yangi ishlab chiqarish texnologiyalarining joriy etilishi, yuqori 
darajadagi ixtisoslashuvi, tabiiy zaxiralarning nolligi va iqtisodiyotni 
davlat tomonidan minimal tartibga solish bilan ajralib turardi. 
Xaridorlarning tovarlarga bo‘lgan talabi asosan sotuvchilarning 
talabidan yuqori bo‘ldi. Bunday sharoitda menejmentning asosiy 
yo‘nalishi mahsulot ishlab chiqarishdagi zaxiralarni qidirishga qaratildi. 
Tovarlar, ishlab chiqarish, ulgurji va chakana savdo bir maqsadga 
bog‘liq emas edi, shuning uchun ishlab chiqaruvchilar birinchi navbatda 
yangi tovarlarni ishlab chiqarish, ishlab chiqarishni kengaytirish va 
takomillashtirish hisobiga raqobatdoshligini oshirishga intildilar. 
Tovarlarni tashish va saqlash, iste’molchiga xizmat ko‘rsatishning turli 
shakllarini tashkil etish, sotishdan keyingi xizmat ko‘rsatish kabi 
operatsiyalar texnik deb hisoblangan va ko‘p e’tiborga loyiq emas edi. 
O‘tgan asrning 60-yillari boshida xaridorlarning bozori shakllana 
boshladi, bunda sotuvchilar o‘z mahsulotlarini taxminiy narxlarda 
sotishda qiynaldilar. Iste’molchilar past narxlar va qo‘shimcha 
xizmatlarga ega bo‘lgan yuqori sifatli mahsulotga muhtoj edilar. Bu 
raqobatdosh ustunliklarni yaratishning yangi usullarini izlash zarurligiga 
olib keldi. Tadbirkorlar mahsulotning o‘ziga emas, balki uni yetkazib 
berish sifatiga ko‘proq va ko‘proq e’tibor berishni boshladilar. 
Tovarlarni taqsimlash sohasidagi ishlarning yaxshilanishi bunday 
qo‘shimcha investitsiyalarni talab qilmadi, masalan, yangi mahsulotlarni 
ishlab chiqarishni o‘zlashtirish va shu bilan birga xarajatlarni 
kamaytirish, qo‘rg‘oshin vaqtini qisqartirish va kelishilgan jadvalga 
rioya qilish orqali yetkazib beruvchining yuqori raqobatbardoshligini 

---

19 
ta’minladi. Distribyutorlik sohasiga sarflangan pullar ishlab chiqarishga 
yo‘naltirilgan mablag‘lardan ko‘ra yetkazib beruvchining bozordagi 
mavqeiga ko‘proq ta’sir ko‘rsatishni boshladi. Bunday sharoitda yuqori 
raqobatbardoshlik logistika jarayonini to‘g‘ri tashkil etish qobiliyatiga 
bog‘liq edi. 
Tovarlarni samarali ravishda tarqatadigan yetkazib beruvchilar 
buyurtmaning narxini va vaqtini pasaytirishga intilib, iste’molchiga 
tovarlarni o‘z vaqtida yetkazib berilishini, kerakli miqdordagi, sifatni va 
assortimentni kafolatladilar, bu esa raqobatdagi muhim ustunlik edi.