Tosnkent moliya instituti u. K. Yakubov, yo. S. Ilxamova, M. I. Azizova elektron tijorat

Logistik faoliyat - bu integral ta’minot tizimida ishbilarmon 
sheriklar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni tashkil etish, bunda iqtisodiy 
oqimni optimallashtirish jarayoni vaqtincha va fazoviy omillarni to‘liq 
hisobga olinishini ta’minlaydi, bu esa bozorda korxonaning strategik va 
amaliy maqsadlariga erishishga yordam beradi. 
Logistika ilmiy fikr va logistika yo‘nalishi sifatida o‘ziga xos 
faoliyat sifatida uch turning birlashmasini tashkil etadi: iqtisodiy 
logistika, harbiy logistika va matematik logistika. Ular bilim doirasi va 
sohalarida farq qiladi va ayni paytda bir-birini to‘ldirishi va boyitishi 
mumkin. 

---

15 
Iqtisodiy logistika iqtisodiy tizimlarda iqtisodiy oqimlarning 
harakatini tashkil etish shakllarini o‘rganadi. 
Harbiy logistika tinchlik davrida qo‘shinlarning moddiy texnik 
ta’minotini tashkil etilishi va uni boshqarishni o‘rganadi. 
Matematik logistika matematika qonunlarini va algoritmlarni 
o‘rganadi. U logistika obyektlarini qurishda matematik modellarda 
qo‘llaniladi. 
Yuqorida aytganimizdek iqtisodiy ko‘rsatkichlar tashkilot va 
xarakatlar turlarida ifodalanadi. Logistikaning asosiy ko‘rsatkichi 
oqimlar bo‘lganidan keyin, raqamli logistikada yangi oqim turlari kirib 
keladi va bu oqimlar raqamli oqimlar deb nomlanadi. 
Avvaliga biz hali tuzilmagan va shartli bo‘lgan ba’zi yangi 
tushunchalar uchun kichik tushuntirishlarni kiritamiz. Bular raqamli 
texnologiya, Big Data, blokcheyn texnologiyalari va h.k. 
Raqamli texnologiyalar, analoglardan farqli o‘laroq, diskret 
(uzluksiz) signallar bilan ishlaydi.
Salmoqli ma’lumot atamasi orqali tom ma’noda har qanday 
axborot tashuvchida saqlanayotgan katta miqdordagi ma’lumotlar 
tushuniladi. Bundan tashqari, bu miqdor juda katta bo‘lib, uni odatiy 
dasturiy yoki apparat ta’minotlari yordamida qayta ishlash mumkin 
emas, ayrim hollarda esa umuman imkonsiz. 
“Big Data” — bu faqat ma’lumotlarning o‘zi emas, balki ularni 
qayta ishlash va foydalanish texnologiyasi, juda katta oqim ichidan 
kerakli axborotni izlash uslubidir. 
Salmoqli ma’lumot tushunchasi katta o‘lchamdagi ishlarni bajara 
oladigan operatorlarga nisbatan ishlatiladi. Misol uchun hozirda 
“Google” kompaniyasi bir kunda bir petabaytdan ortiq ma’lumotlarni 
qayta ishlaydi. Ushbu ko‘rsatkich AQSh Kongresi kutubxonasidagi 
materiallardan 100 barobar ko‘proq degani.
Blockchain - bu tizim ishtirokchilari vositachisiz bir-biriga 
aktivlarini ishonchli tarzda uzatish imkonini beruvchi texnologiya. 
Masalan, blockchainda pul ko‘chirmalari haqidagi yozuvlarni saqlash 
mumkin. Kriptovalyutalarda aynan blockchaindan kim, kimga va qancha 
virtual pul o‘tkazganligi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni qayd qilish uchun 

---

16 
foydalaniladi. Biroq blockchainda boshqa aktivlarni ham saqlash 
mumkin. Umuman olganda, nimani qog‘ozda yozishning imkoni bo‘lsa, 
o‘sha narsalarning barchasini blockchainda ham yozish mumkin bo‘ladi, 
faqat birgina farq bilan – blockchainda yozuvlarni almashtirish va 
soxtalashtirishning imkoni yo‘q. 
Raqamli iqtisodiyotning xususiyati shundaki, unda ma’lumotlar 
raqamli shaklda ishlab chiqarishda muhim omil bo‘lib, logistika 
jarayonlarining shakllanishiga ta’sir qiladi.