Training pedagogues to new methodologies prospects of development in field of education, science and digital technologies: problems and

Kalit so ‘zlar: 
Chlorella vulgaris mikro su v o ‘ti spektrofotometriya, biosorbent, biologik fa o l 
modda.
Tadqiqotning dolzarbligi halq x o ‘jaligmmg nodir metallar analitik kimyosii sohasining 
rivojlanishi bilan bog‘liqdir. M a’lumki ishlab chiqarishda mis metali ko ‘plab miqdorda ishlab 
chiqariladi, tarkibida mis b o ‘lgan rudada ko ‘p hollarda kumush, oltin va platini guruhi metallari ham 
birgalikda uchraydi. Albatta bu manbalarda nodir metallar miqdori misga qaraganda juda kam va 
notekis tarqalgan. Bu esa metall ionlarini miqdoriy jihatdan tahlil qilishda qiyinchiliklarni yuzaga 
keltiradi [1]. Shuning uchun nodir metallarni kontsentrlash usullari analitik kimyoning muhim 
muammolaridan hisoblanadi. Odatda bu muammoni yechish usullaridan biri tanlovchan biosorbentlar 
yaratish yo‘li bilan amalga oshiriladi [1-4]. Shuni hisobga olib, A g + ionini tabiiy manbalapdan 
aniqlash va sorbtsion ajpatishda b a’zi holatlapda ekologik muhit holatidan kelib chiqqan holda suv 
o ‘tlapi va mikpoopganizmdan foydalaniladi, shunday mikrosuv o ‘tlaridan biri Chlorella vulgarisdir.
Ushbu biosopbentni ko ‘p hollapda tabiiy muhitlarda (ichimlik suvi, ochiq suv havzalari, oqava 
suvlar) og‘ip metallap kontsentpatsiyasini kamaytipish yoki muvozanatda ushlab tupishda 
foydalaniladi. Sorbent biomassasini tanlashda asosiy omil ulapning oddiyligi va kam xapajatligi 
b o ‘lishi lozim. Dastlabki biomassani biotexnologik ishlab chiqapish sanoati chiqindilapidan va tabiiy 
muhitdan olish yoki m a’lum shapoitlapda oson etishtipish mumkin [2-3].
Hap xil tupdagi biomassalapdan sorbentlar sifatida foydalanish b o ‘yicha O ‘zbekistonda va 
xorijda ko ‘plab ilmiy tadqiqotlar olib borilgan [1-4]. Adabiyotlarda qayd etilishicha, og‘ip va nodir 
metallapni ajpatib olish japayoni biosopbentning qupuq vazniga nisbatan 50% gacha etkazilgan [2].
Ushbu yo ‘nalishda biosopbentlap biomassasini olish ko ‘p vaqt va m ablag‘ talab qilmasligi 
bilan ahamiyatli. Shunga ko ‘pa ushbu tadqiqotda kumush ioni uchun biosorbent sifatida mikro 
suvo‘ti Chlorella vulgaris lardan foydalanilishi Chlorella vulgaris laming oson k o ‘paytipilishmi 
hisobga olganda metall ionlariga sorbent sifatida qodlanilishi iqtisodiy jihatdan ahamiyatlidip.
444

---

Chlorella vulgarisning Chlorella vulgarisdan tayyorlangan kukun
mikroskopdagi ko ‘rinishi xolidagi sorbent
Kimush qimmatbaho metall b o ‘lib, u qadimdan m a’lum. Er po ‘stlog‘ining 610"6 % ini tashqil 
qiladi. Tabiatda kumush juda kam tug‘ma holda uchraydi. K o‘p birikmalar mishyak yoki surma bilan 
birga minerallar holida uchraydi. Kumush dunyoning ko ‘plab mamlakatlarida asosan rudalar 
tarkibidan ajratib olinadi. Kumush shuningdek, oltin bilan tabiiy qotishma shaklida hamda mis, 
qo‘rg ‘oshin va rux rudalarida uchraydi. Er qobig‘idagi kumushning nisbati milliondan biriga teng 
deb taxmin qilinadi. Sof kumushning eng yirik konlari Afina va Neva joylashgan. Shimoliy va 
Janubiy Amerikaning g ‘arbiy qismlaridagi qo‘riqxona dunyodagi kumush zaxirasining 60 foizini 
tashkil etadi, Meksika jahon kumushining 35 foizini, Peru 12 foizini va Amerika Q o‘shma Shtatlari 
(AQSh) 11 foizini ishlab chiqaradi. Taxminan 40 foiz ishlab chiqarish boshqa mamlakatlar 
o ‘rtasida taqsimlangan.
Sog‘liqni saqlash tizimida qo‘llaniladigan kumush “kolloid kumush” b o ‘lib, bu kumushning 
turli oqsillar bilan birikmasi kuchli antiseptik xususiyatga ega. Kumush issiqlik va elektrni boshqa 
metallarga qaraganda yaxshi o ‘tkazadi, yorug‘likni yaxshi qaytaruvchi, nurlanishdan himoya qiluvchi 
xossaga ega. Kumush ionlari kuchli bakteritsid xususiyatga ega b o ‘lib, 450 xil bakteriyalarni 
yo ‘qotadi, virus va zamburug‘lar o ‘sishining oldini olib, ularni o ‘ldiradi hamda k o ‘plab teri 
kasalliklariga ijobiy ta ’sir ko ‘rsatadi.
Shularni hisobga olib, ilmiy tadqiqotlarimizda turli xil ishlab chiqarish korxonalari va 
metallurgiya sanoati oqavalari tarkibidagi kumush metali ionini tabiiy birikmalar yordamida 
spektrofotometrik aniqlashning optimal sharoitini aniqlash bilan birga, eritmada hosil b o ‘ladigan 
kumush kompleksining tarkibiy mollar nisbati, kompleksning barqarorligi, aniqlash usuliga begona 
ionlar ta ’sirini o ‘rganib, tabiiy ekologik namunalar tarkibidan kumushni aniqlash usuli ishlab chiqildi. 
Tadqiqot natijalaridan kelib chiqib shunday xulosa qilish mumkinki, sorbtsiya samaradorligi 
sorbentning tuzilishi va miqdoriga, shuningdek kislota tabiati va kontsentratsiyasiga bog‘liqdir.