Transport vositalarini loyihalash va hisoblash

V. ILASHISH MUFTASI
V .l. Ilashish muftasining vazifasi, talablar, tasnifi, qo‘llanilishi.
44

---

5) boshqarish usuli bo ‘yicha: noavtomatik, noavtomatik kuchay­
tirgich bilan, avtomatik
6) ishqalanuvchi yuzalarning shakli bo 'yicha: diskli (quruq, moy- 
da), maxsus (konusli, lentali va h.k.)
Ilashish muftasi quyidagi asosiy qismlardan tashkil topgan:
- ilashish mexanizmi (vazifasi - dvigatel va transmissiyani bir- 
biriga qo‘shish yoki ajratish)
- ilashish mexanizmining yuritmasi (vazifasi - haydovchi tomo- 
nidan ilashish mexanizmini boshqarish)
- kuchaytirgich (vazifasi - haydovchining ishini yengillatish, aso­
san katta yuk avtomobillari va avtobuslarda ishlatiladi)
5.1-rasm. Friksion ilashish muftasining sxemasi:
1 -  kojux; 2 -yetaklovchi disk; 3 - maxovik; 4 -yetaklanuvchi disk;
5 - bogMovchi qurilma; 6 - siquvchi prujina; 7 - ajratish richagi;
8 - ajratish podshipnigi; 9 -  vilka; JO - pedal; 11 -  qaytarish prujinasi;
12 -  tortqi.
45

---

5.2-rasm. Ilashish muftalari: a - gidromufta; b -  elektromagnit ilashish 
muftasi. 1 — turbina g‘ildiragi; 2-qopqoq; J-nasos g‘ildiragi; 4-parraklar
3-tashqi tora; 6-ichki tora; 7-to‘ldirish klapani; 5-radiator; 9-saqlagich 
klapani; 70-nasos; 77-bak; 12- bo‘shatish klapani; /З -yetaklovchi qism: 
i4-qo‘zg‘almas korpus; i5-chulg‘am; 16-yetaklanuvchi qism;
A,B,V-tirqishlar.
Ko‘p avtomobillarga doimiy qo‘shilgan ilashish muftasi o'rnatilad 
ya’ni ilashish muftasi avtomobil joydan qo‘zg‘alganda, pog‘onala 
almashtirilganda va tormozlanganda ajratiladi boshqa vaqtda doin 
ilashishda bo‘ladi. Doim ajratilgan ilashish muftalari juda kam ishlatilifc 
faqat avtomatik boshqarishda qo‘llaniladi. Bunday ilashish muftalai 
tirsakli valning kichik aylanishlar chastotasida ajralgan bo‘lib, aylanish 
lar chastotasi ortishi bilan avtomatik ulanadi.
Bir diskli fliksion ilashish muftasi yengil avtomobillar, kichik v 
o ‘rta yuk ko‘taruvchanlikka ega bo‘lgan yuk avtomobillarida o‘matiladi 
Ikki diskli friksion ilashish muftalari yuqori yuk ko‘taruvchanlikka eg 
bo‘lgan yuk avtomobillarda o ‘rnatiladi, ammo ayrim ho I lard, 
konstuktsiyani soddalashtirish maqsadida bir diskli ilashish muftasi har
46

---

ishlatiladi. Ko‘p diskli ilashish muftalari juda kam, faqat katta yuk 
ko'taruvchanlikka ega bo‘lgan avtomobillardagina qoilaniladi.
Gidravlik ilashish muftalari katta sinf yengil avtomobillarida va 
yuk avtomobillarida qoilanilgan. Hozirda gidromuftalar alohida agregat 
sifatida qoilanilmaydi. Avtomobillarda ishlatiladigan gidromexanik 
uzatmalarda gidrotransformator gidromufta rejimiga o ‘tadi.
Avtomat boshqarishga yaxshi moslashgani uchun 40-50 yillarda 
elektromagnit kukunli va elektromagnit hisobiga siquvchi kuchni hosil 
qiluvchi ilashish muftalari qoilanila boshlandi. Nogironlar uchun mo‘1- 
jallangan avtomobillarda elektrmagnit kukunli ilashish muftasi o ‘ma- 
tilgan.
Yengil avtomobillarda ilashish muftasining yuritmasi gidravlik 
boiib, ko‘pincha boshqarishni osonlashtirish maqsadida servoprujina 
ham o‘rnatiladi. Keyingi vaqtda ishonchli, sodda va arzon boMgan uchun 
ba’zi yengil avtomobillarda trosli yuritma o‘matilmoqda. Mexanik va 
gidravlik yuritmali ilashish muftalari kichik va o‘rta yuk avtomobillarida 
qoilaniladi. Katta yuk avtomobillarda kombinatsiyalashgan yuritmalar 
ishlatiladi (mexanik pnevmokuchaytirgichli yoki gidravlik pnevmoku- 
chaytirgichli).