Transport vositalarini loyihalash va hisoblash

3.11-rasm. Yuk avtomobillarining kompanovka sxemalari
Texnik topshiriqda berilgan yuk ko‘tarish qobiliyatidan kelib 
chiqib, avtomobilning shaylangan massasi, toMa massasi va ularning 
o ‘qlarga taqsimlanishi tanlanadi. Yuk avtomobili massasining o‘qlarga 
ratsional taqsimlanishda shinalaming barobar yeyilishi ta’minlanishi
34

---

kerak. GOST 17393-82 ga asosan gMldirak formulasi 4x2 boMgan yuk 
avtomobilida (orqa gMldirak qo‘shaloq boMgan) oldingi o‘qqa toMa 
massaning 35,5 % va orqa o‘qqa 64,5 % to‘g‘ri kelishi kerak. Uch o‘qli 
avtomobillarda oldingi o ‘qqa toMa massaning 21,6 % va orqa telejkaga
78,4 % to‘g ‘ri kelishi kerak. Lekin amalda bu raqamlardan cheklanishlar 
boMadi. Chunki shu avtomobillar yuksiz harakatlanganda yetakchi 
gMldiraklarga tushayotgan ogMrlik kamayadi, natijada avtomobilning 
o‘tag‘onligi yomonlashadi. Shuning uchun yuksiz avtomobillarda old 
o‘qqa 48 % va orqa o‘qqa 52 % ogMrlik to‘g ‘ri kelishi maqsadga 
muvoflq.
7-jadval
Yuk avtomobillari kompanovka sxemalarining tahlili
Kompanovkasi
Afzalligi
Kamchiligi
Kabina dvigatel ortida 
(kapotli kompanovka);
Avtomobil baland 
emas. Kabinaning poli 
tekis. Boshqaruv 
tizimlarini 
joylashtirish qulay. 
Dvigatelga texnik 
xizmat ko‘rsatish va 
ta’mirlash qulay.
Yuk platformasining 
uzunligi qisqa. 
Haydovchining 
joyidan
ko‘rinuvchanlik 
nisbatan yomon
Kabina dvigatel ustida
Y uk platformasining 
uzunligi maksimal. 
Haydovchining 
joyidan
ko‘rinuvchanlik
yaxshi.
Dvigatel kabinaning 
ichida joylashgan. 
Boshqaruv tizimlari 
murakkab. Kabinani 
ko‘taruvchi qurilma 
o‘rnatilishi kerak
Kabina dvigatel oldida Avtomobilning 
balandligi minimal. 
Kabinaning poli tekis. 
Yuk platformasini 
kabinaning ustiga ham 
joylashtirish mumkin.
Oldingi sves katta
(o‘tag‘onlik
yomonlashadi).
Haydovchi
o‘rindigMning
tebranishi katta
35

---

3.12-rasmdagi kompanovka sxemali yuk avtomobili misolida 
kompanovka parametrlarini aniqlaymiz.
Umumiy kompanovka uchun dastlabki ma’lumotlar bo‘lib 
me’yoriy hujjatlarda keltirilgan chegaralar, ya’ni o‘qlarga tushayotgan 
massaning eng katta qiymatlari hisoblanadi: bitta o‘qqa tushayotgan 
massa 100 kN, ikki o‘qli telejkaga tushayotgan massa 180 kN va 
boshqariluvchi o ‘qqa tushayotgan massa 60 kN dan oshmasligi kerak.
0 ‘qlarga tushayotgan to‘la massa aniqlanganidan so‘ng shaylangan 
avtomobilning massasi va yuk ko‘tarish qobiliyati aniqlanadi. Yuk 
ko‘tarish qobiliyati va shaylangan auvtomobilning massasi nisbati 
muhim ko‘rsatkich bo‘lib, uning qiymati avtomobilsozlik tajribasidan, 
yo‘llarning 
sifatidan, 
ekspluatatsiya 
sharoitidan, 
ishlatiladigan 
materiallar sifatidan va ularni tayyorlash texnologiyasidan foydalanib 
topiladi.
Avtomobilning uzunligi me’yoriy chegaralangan bo‘lib, uning 
qiymati kabinaning uzunligi Lk, platformaning uzunligi Lp va ular 
orasidagi zazor Д dan tashkil topgan (2-rasm).
Kabinaning 
gabarit 
0‘lchamlari 
tanlangan 
kompanovka 
sxemasidagi 
avtomobillarning 
eng yaxshi 
namunalari 
asosida 
aniqlanadi. Kabina va oldingi o ‘qning o‘zaro joylashuvi xalqaro 
standartlar tavsiyasi bo‘yicha aniqlanadi. Unga asosan oldingi svesning 
maksimal (y0 burchagi 25°, oldingi buferning minimal balandligi (hi) 
600 mm berilgan. Lk, yi va hi asosida oldingi o ‘qdagi kabinaning orqa 
devorigacha bo‘lgan masofa (lp) aniqlanadi. lp massalarning o ‘qlarga 
taqsimlanishida muhim rol o‘ynaydi va uning qiymati 190-900 mm.
GOST 27266 - 87 bo‘yicha_ yuk platformasining o‘lchamlari 
tanlanadi. Unga asosan kalta, uzun yoki normal platformalar ishlatilishi 
mumkin. Platformaning balandligi (h2) 900-1400 mm. Agar tent 
qo‘yiladigan bo‘lsa avtomobilning balandligi 3,8 m dan oshmasligi 
kerak.