Transport vositalarini loyihalash va hisoblash

3 .7-vasm. «Gazel» rusumli yuk avtomobil! (a) va avtobusl (b)
2H

---

3.8-rasm. Avtobus salonining kompanovkasi:
a - shahar avtobuslari; b - shaharlararo qatnaydigan avtobus; 
v - turistik avtobus.
29

---

T
шН
- - l - A -
.
i
3.9-rasm. Avtobuslarda shassi agregatlarining joylashuvi sxemalari:
1 - dvigatel; 2 - ilashish muftasi; 3 - uzatmalar qutisi; 4 - kardanli 
uzatma; 5 - asosiy uzatma; 6 -  burchak reduktori.
Umumiy kompanovkalash jarayonida gabarit o‘lchamlar (uzunlik, 
kengligi, balandligi), baza, koleya, old va orqa sveslar, pol sathining 
balandligi aniqlanadi. Og‘irlik parametrlariga shaylangan holatdagi 
avtobusning massasi, to‘la massasi, massaning o‘qlarga taqsimlanishi, 
o ‘qlarga tushadigan ruxsat etilgan yuklamalar kiradi.
30

---

Dvigatel oldinda joylashgan kompanovka sxemaning afzalliklari: 
dvigatel, ilashish muftasi va uzatmalar qutisini boshqarish qulay; 
dvigatel sovutish tizimi radiatorini o‘rnatish qulay; yukxonani bortlarga 
va orqaga joylashtirish imkoni bor. Ushbu kompanovka sxemasining 
kamchiliklari quyidagilar: massaning o‘qlarga nomunosib taqsimlanishi 
tufayli 
sirpanchiq 
yo‘llarda o‘tag‘onlik 
yomonlashadi; 
salonni 
dvigateldan izolyatsiya samaradorligi yomon; zirillash manbai bo‘lgan 
uzun ko‘p zvenoli transmissiya qo‘llash zarur; salondan dviga- 
telga yetishni ta’minlash zarurligi tufayli avtobusning qulayligi 
yomonlashadi. Massaning o‘qlarga eng maqbul taqsimlanishini ta’min­
lash uchun dvigatel oldinga suriladi, bu o‘z navbatida old sves 
burchagining 
kamayishiga va orqa sves burchagini oshishiga olib 
keladi.
Dvigateli o‘qlar orasida kuzov poli ostida joylashgan avtobuslar 
quyidagi ijobiy sifatlarga ega: dvigatel passajir saloniga o‘rindiqlar 
joylashtirishga halaqit bermaydi, va uni salondan izolyatsiya qilishga 
erishiladi. 
Ayni 
vaqtda 
bunday 
kompanovka 
sxemasi 
qator 
kamchiliklarga ham ega: o‘qlardan yo‘lga tiishadigan yuklamaning 
taqsimlanishi e’tiborga olinmas darajada yaxshilanadi; dvigatel va 
uzatmalar qutisiga yetishni ta’minlash uchun polda lyukning mavjud-ligi 
va dvigateldan salon poliga zirillashning uzatlishi avtobus qulayligini 
yomonlashtiradi; dvigatelni sovutish imkoniyati yomonlashadi; dvigatel 
quyidan yo‘ldan ifloslanadi; polning balandligini kamaytirish qiyin, bu 
narsa esa shahar avtobuslari uchun muhim.
Dvigatel orqa o‘qdan keyin joylashgan kompanovka sxemasini 
ratsioflal deb qarasa bo‘ladi, chunki bu kompanovka massaning o‘qlarga' 
yaxshi taqsimlanishini, kuzovning ichini dvigateldan yaxshi izolyatsiya 
qilinishini, kardanli uzatma bo‘lmagani uchun zirillash past darajada 
bo‘lishini, kuzovning orqa devoridagi lyuk orqali dvigatelning tash- 
qaridan (salonni chetlab) yaxshi ochilishini, avtobusning butun kengligi 
bo‘yicha pol ostida katta hajmli yukxonalar yaratilish imkoniyatini 
ta’minlaydi. Bu kompanovka sxemaning kamchiligiga quyidagilar 
kiradi: dvigatel, ilashish mufitasi va uzatmalar qutisini boshqarish 
yuritmalari murakkablashadi va dvigatel sovutish tizimi radiatorini 
joylashtirish qiyinlashadi. Pog‘onalar almashtirishni avtomatik boshqa- 
ruvli gidromexanik transmissiyalarni qo‘llash bilan birinchi kamchilikni 
bartaraf qilish mumkin.