Тренинг шамсиддинов Ботиржон Нуриддинович Андижон 2023 Кириш

IV. Компромисс — яъни келишувчанлик. Баҳсли вазиятларда "Сен ҳам ютқизма, мен ҳам ютқизмай" қабилида иш тутиш, мунозарали вазиятдан иккала томон ҳам хафа бўлмай чиқиб кетиш имкониятини излашдан иборат бўлган ҳолдир. Албатта, бу юқорида санаб ўтилган муносабат типларининг орасида энг самаралиси ҳисобланади. Лекин бу хил муносабат вазиятни айнан ҳозир ҳал этишга, "кейин нима бўлса бўлар" қабилида иш тутишга қаратилган бўлади. Бунда салбий жиҳати шундаки, муаммони охиригача ҳал этилмаса, бора-бора барибир низо келиб чиқиши мумкин.
V. Ҳамкорлик — бу ҳолат мулоқот жараёнда иштирок этаётган барча иштирокчиларнинг ўзаро манфаатларини ҳисобга олган ҳолда мулоқотда бўлиш ва муаммоли вазиятни охиригача ҳал этишга интилишдир. Ҳар қандай мулоқот жараёнида ҳамкорликка эришиш учун эришиладиган охирги натижа иккала томоннинг хам манфаатларининг қондирилиши ва уларнинг қизиқишларига мос келиши керак. Оилавий муносабатлар, ишхонадаги вазиятлар ва турли ҳоллардаги инсоний муносабатларда бу усул жуда кўп қўлланилади.
Ҳаётий вазиятларда фақат ўзининг манфаатинигина эмас, балки бошқаларнинг ҳам манфаатини ўйлаш, бошқаларнинг манфаатлари хақида ҳам қайғуриш ҳамкорлик муносабатларининг гарови ҳисобланади. Замонавий психология фанида ҳамкорлик муносабатларини шакллантиришнинг қонуният ва механизмлари етарли даражада тўла ишлаб чиқилган. Шу маълумотларга таянган ҳолда ҳозирги пайтда махсус ташкил этиладиган тренинг машғулотларида турли хил ўйин ва машқлар ёрдамида одамларга ҳамкорлик муносабатларининг амалга оширилиши ҳақида маълумотлар бериш, инсоннинг ҳамкорлик позициясида туриб мулоқотга киришиши борасида кўникма ва малакаларни шакллантириш йўлга қўйилган.
Шу ўринда алохида таъкидлаш лозимки, бу жараённи ташкил килиш ва олиб боришда нафақат тренинг ўтказиш услуби, балки тренернинг шахсий позицияси ҳам етакчи омиллардан бири бўлиб ҳисобланади. Яъни бу хил муносабат услуби тренернинг эътиқодига айланган бўлиши ва у ҳар қадамда буни намоён қилиши керак.
Юқорида айтганимиздек, самарасиз мулоқот услублари инсонлар ўртасида низоли вазиятларнинг келиб чиқишига олиб келади. Одатда низо — манфаат, қизиқиш ва дунёқарашларнинг қарама-қаршилиги сифатида таърифланади. Ҳар бир инсон бошқалар билан муносабатга киришар экан, у албатта бирон манфаатни, ҳатто айтиш мумкинки, энг аввало ўз манфаатини кўзлаган ҳолда ва масалага ўз қарашини ифодалаб мулоқотга киришади. Лекин мулоқот камида икки томоннинг ўзаро фикр алмашувидан иборат ва иккала томон ҳам мулоқот муаммосига нисбатан ҳар хил фикрларни билдириши мумкин. Натижада фикрлар қарама-қаршилиги, яъни низоли вазиятлар вужудга келиши муқаррар. Одатда низоли вазиятларда бир томон ўз фикрини тўғри деб ҳисоблайди, иккинчи томоннинг фикрини эса инкор этади, натижада мулоқот жараёнида узилиш ва мулоқотдан қониқмаслик ҳисси юзага келади. Бу қониқмаслик ҳисси очиқ-ойдин ифода этилса — томонлар ўртасида келишмовчиликлар келиб чиқади, ҳатто ўртада низо (жанжал) пайдо булади. Лекин баъзи ҳолларда биз бундай қониқмаслик ҳиссини очиқ ифода эта олмаймиз ва ичимизга "ютиб" кетамиз, натижада томонлар ўртасида яширин низо пайдо бўлади ва ўртадаги давомий совуқчиликнинг асосига айланади.
Демак, айтиш мумкинки, биргаликдаги фаолият ва ҳаётга, яъни мулоқотга ҳалақит берувчи тўсиқ ҳамда нохушликларни ўз вақтида бартараф этишга интилиш керак. Бунинг учун энг яхши усул — унутишдир. Унутиш вазифасини эса вақт бажариши мумкин, яъни вақт ўтиши билан биз низоли вазиятларни, ким биландир ўртамизда пайдо бўлган нохуш вазиятларни унута бошлаймиз. Лекин ҳозирги жадал тараққиёт даврида вақтга ишонгандан кўра, фаол ҳаракат қилиб низоли вазиятлар натижаси бўлган нохушликларни ихтиёрий равишда бартараф этиш самаралироқ натижалар бериши мумкин. Бунинг учун эса шу мақсадда ташкил этиладиган тренинглар яхши натижа бради.
Шахслараро мулоқотчанлик кўникмаларини ҳосил қилиш учун ташкил этишга мўлжалланган тренинг давомида қуйидаги машқ албатта ўтказилиши керак.
Ҳар бир иштирокчи “Қаршимдаги одам ким?” деган саволга жавоб ола билинадиган саволларни билиши лозим. Умуман шахс ўз қаршисидаги одам, яъни суҳбатдоши ҳақида имкон даражасида кўпроқ маълумотга эга бўлиши лозим. Психологик адабиётларда таъкидланишича, ҳеч бўлмаганда мулоқотга киришаётган одам ҳақида 7 та маълумотга эга бўлиш мақсадга мувофиқдир. Бу маълумотлар суҳбатдошнинг:

• 
  исми
  
• 
  мутахассслиги
  
• 
  оилавий аҳволи
  
• 
  соғлиги ҳақида маълумотлар
  
• 
  касбининг ўзига ёқадиган ва ёқмайдиган томонлари
  
• 
  у қадрлайдиган инсоний сифатлар
  
• 
  қизиқиши ёки хоббиси.
  

Бу маълумотлар қатори қанчалик кўп бўлса, шунча яхши, чунки суҳбатдоши ҳақида маълумотларнинг кўплиги самарали мулоқот ўрнатиш кафолоти ҳисобланади.
Демак, ҳар қандай одам муваффақиятли мулоқотга киришиш учун суҳбатдоши ҳақида кўпроқ маълумот билиши талаб этилади.
Самарали мулоқотни ташкил қилишда эътиборга олиниши лозим бўлган яна бир ҳолат шундан иборатки, бунда тренинг иштирокчилари "Қаршимдаги одам қандай ҳолатда?" деган саволга жавоб билишлари талаб этилади.