Tuproq eritmasi tuproqning eng muhim tarkibiy qismi hisoblanadi

Sizot suvlari deb, er yuzasidan birinchi suv utkazmaydigan katlam ustiga joylashgan doimiy 
xarakat kiluvchi suvli katlamga aytiladi. Sizot suvlarining yuza kismi suv utkazmas katlam bilan 
chegaralanmaydi va suv utkazuvchi katlam suv bilan tulik tuldirilmaydi, shuning uchun sizot 
suvlari bosimsiz, erkin yuzaga ega buladi (36-rasm). Kuduklar bilan sizot suvlarining yuzasi ochilsa 
ularning satxi uzgarmaydi yoki balandligi uz urnida koladi. Sizot suvlari tabiatda deyarli xamma 
erda keng tarkalgan va ular asosan turtlamchi davr yotkiziklariga joylashgan. Sizot suvlarining 
yotish sharoitlari turli-tumandir va erning fizik-geografik, geomorfologik sharoitiga va geologo-
litologik tuzilishiga va boshka omillarga boglik. 
Atmosferada sodir buladigan xamma uzgarishlar sizot suvlarini uzgartiradi. Atmosfera 
yoginlarining ta`siridan, sizot suvlarining satxi uzgarib turadi. Yogin kam bulgan yillar sizot 
suvlarining satxi pasayadi, yogin kup yillari esa ularning satxi kutariladi. Sizot suvlarining satxi 
atmosfera bosimiga xam boglik buladi. Vakt utishi bilan sizot suvlarining tarkibi va xarorati uzgarib 
turadi. 

Sizot suvlarining yuzasi, ularning oynasi deyiladi. Litologik tarkibi va gidrogeologik 
xossalari bir xil bulgan tog jinslari katlamlariga joylashgan sizot suvlari suv gorizontlari yoki suvli 


katlam deyiladi. Suvli katlamning tagida joylashgan suv utkazmaydigan jinsni suv utkazmaydigan 

katlam deyiladi. Suvli gorizontning kalinligi deb, sizot suvining yuzasidan suv tusar katlam 
yuzigacha bulgan tik masofaga aytiladi.
Sizot suvlari odatda tekis tulkinsimon yuzani xosil kiladi va yakin atrofdagi jarliklar, daryo 
vodiylari tomon kiyalangan buladi. Fakat pasttekisliklarda, kiyalik juda kichik bulsa sizot suvining 
yuzasini shartli ravishda tekis yuza deb kabul kilsa buladi. Kiyalik buylab turli tezlikda xarakat 
kiluvchi sizot suvlari, sizot suvining okimi deyiladi 
Sizot suvlari ogirlik kuchi ta`sirida baland joylardan past joylarga tomon xarakat kiladi 


xamda suvning xarakati karshilik kam bulgan tomonga yunalgan buladi. Ayrim daryo vodiylarida, 
ayniksa daryo uzanlarida, er osti suvlarining yunalishi er usti suvlarining yunalishi bilan mos keladi. 
e.A.Zamarinning bergan ma`lumoti buyicha sizot suvlari yuzasining kiyaliklari 0,001-0,007 ni 
tashkil kiladi va taxminiy tezligi yirik kumlarda 1,5-2,0 m/kunni, mayda kumlar va kumok 
tuproklarda 0,5-1,0 m/kunni, gilli tuprok va lyoss jinslarida esa 0,1-0,3 m/kunni tashkil kiladi.
Sizot suvlarining satxi balandlik erlarda, daryo vodiylari va soylardagiga nisbatan yukori 
mutlak balandliklarda joylashadi. Sizot suvi gorizontlari daryo vodiylari, jarliklar, soylar, kul 
chukurliklari bilan kesilsa, ular buloklar kurinishida er yuziga okib chikadi va sarf bulish jarayoni 
ruy beradi. Sizot suvining yuzasi uyilgan tomonga karab pasayib boradi va bu yuzani depression 

yuza deyiladi. 

Sizot suvlari kator uziga xos belgilarga ega: 1. Sizot suvlari aksariyat bosimsiz, erkin 

yuzaga ega buladi va atmosfera bilan tugridan-tugri boglangan buladi. Tog oldi tekisliklarida va 

tashilish konusi yotkiziklarida bosimli xam bulishi mumkin. 

80

80

2. Ozukalanish va tarkalish maydonlari ustma-ust tushadi va asosiy ozukalanish manbalari 

bulib atmosfera, er usti va kondensatsion suvlar xizmat kiladi 

3. Sizot suvlari vakt birligida uziga xos rejim bilan xarakterlanadi. Ularning rejimi ya`ni 
vakt birligi ichida zaxirasini, satxini, kimyoviy va bakteriologik tarkibining fizik xossalarini 
uzgarishi, xududning iklimiga, aeratsiya mintakasida sodir buladigan fizikaviy, kimyoviy va 
biokimyoviy jarayonlarga, kishilarning xujalik va injenerlik faoliyatiga boglik 
Sizot suvlarining suv ta`minoti, melioratsiya va turli inshootlarni kurish maksadlari uchun 


urganishda ularning yotish chukurligini urganishga katta axamiyat beriladi. Sizot suvlari yuzasining 
yotish chukurligini, ularning satxini, burg kuduklarida, shurflarda tugridan-tugri ulchash yuli bilan 
aniklanadi.