Turdimurodov abdullaning fanidan tayyorlagan

Yosh
voleybolchilarning
umumiy jismoniy
tayyorgarlik
ko’rsatkichlari.
Nazorat
(testlar )
Baland startdan 300 5.3
m ga yugurish, m
sinovlari 10 yoshli o’g’il bolalar
11 yoshli o’g’il bolalar
a’lo
yaxshi
qoniq
5.8-6.2
a’lo yaxshi
5.1 5.2-5.5
qoniq
5.6-6.0
5.4-5.7
Yo’nalishni
12.0
12.2-12.4
12.5-12.8
11.8 11.9-12.2
12.3-12.6
o’zgartirib yugurish
(6x5 m) , s
Joydan
sakrash, sm
Joydan
sakrash, sm
Bosh ortidan ikki 11
qo’llab to’ldirilgan
koptok uloqtirish, m
balandga 40
39-33
164-150
10-9
32.26
149-140
8-6
42
41-35
34-29
167-150
9.8
uzoqqa 180-165
186
13
185-168
12-10
Tennis
koptogini 24
23-20
19-16
26
25-22
21-18
uloqtirish, m
36
Respublikamizni barcha o’quv yurtlarida voleybol eng ommaviy
sport turlaridan biri bo’lib hisoblanadi.Qishloqlarda, xo’jalik
jamoalarida, mahalla markazlarida, maktab va o’quv yurtlarida
faoliyat ko’rsatayotgan ko’pdan-ko’p voleybol to’garaklarida mazkur
sport turi bilan shug’ullanayotganlarning soni sanoqsizdir.
Voleybol o’quv mashg’uloti sifatida barcha o’quv yurtlarining o’quv
dasturidan joy olgan. Voleybolga bunchalik e’tibor kuchliligining sababi
uning soddaligi va jismoniy tarbiya tizimda arzon, hammabop vosita
ekanligidir.
Umumiy ta’lim maktablarida voleybol V-IX sinflar uchun o’quv
dasturiga dars sifatida kiritilgan. Ko’p yillik tajribalar shuni ko’rsatadiki,
voleybolchilar mahoratini oshirish va malakali voleybolchilarni etishtirish
maktab o’quvchilarini mazkur o’yin sirlariga maqsadga muvofiq rejaga
asosan ommaviy o’rgatish bilan bog’liqdir. Maktab o’quvchilari o’z
mahoratlarini maxsus BO’SMlarda, olimpiya o’rinbosarlari tayyorlash
BO’SMlarida yanada «chuqurroq» va kengroq takomillashtirishlari
mumkin.
BO’SM va shunga o’xshash maxsus sport maktablari o’z
faoliyatlarini asosiy dastur va rejalashtiruv hujjatlari hamda O’zbekiston
Respublikasining «Jismoniy tarbiya va sport haqidagi Qonunga» asosan
amalga oshiradilar.
Mahallalarda, turar joylarda, yotoqxona, dam olish uylari,
oromgohlari, dala shiyponlari va sog’lomlashtirish markazlarida voleybol
to’garaklarini tashkil qilish va mazkur sport bilan muntazam shugullanish
nafaqat barcha yoshdagi aholini jismonan takomillashtirishga yordam
beradi, balki ularni salomatligini mustaxkamlaydi, bolalarni nojo’ya
ishlarga aralashuvlaridan qaytaradi.
Oliy o’quv yurtlarida, kasb-texnika bilim maskanlari va harbiy
qismlarda ham voleybol nihoyatda katta axamiyatga ega. Oliy o’quv
yurtlarida voleybol birinchidan o’quv dasturiga binoan mashg’ulot sifatida
37
joriy etilgan bo’lsa, ikkinchidan shu o’quv yurtlarining sport klublarida
faoliyat ko’rsatayotgan voleybol to’garaklarida mashg’ulotlar olib boriladi.
Mazkur o’quv maskanlarida voleybolni keng ommaviylashganini
birgina
«Talabalar sport haftaligi» musobaqalaridan ham bilsa bo’ladi.
Zamonaviy voleybol o’ta tezkor va katta g’ayrat talab qiluvchi sport
o’yinlari turiga mansubdir. Yuqori texnik-taktik mahoratga ega bo’lish
uchun, birinchi navbatda, voleybolchining jismoniy sifatlari yuqori
darajada rivojlangan bo’lishi kerak.
Bugungi voleybolchining bo’yi o’rtacha 195 sm ga teng bo’lib, u
harakatchan, o’tkir zehnli, tez fikrlovchi bo’lishi, o’zgaruvchan o’yin
vaziyatlariga munosib harakat bilan javob qaytarishi va mazkur
qobiliyatlarni bir necha soat davom etadigan musobaqa o’yinlarida saqlab
turishi lozim. Muntazam davom etib turadigan bunday o’yin (musobaqa)
nagruzkalariga bardosh bera olish voleybolchidan yuqori psixologik va
katta jismoniy tayyorgarlikni talab qiladi. Shunday imkoniyatlarga ega
bo’lgan mahoratli voleybolchilarni tarbiyalash, birinchi navbatda,
istiqbolli bolalarni
qidirib topish, ularni to’g’ri tanlash va ko’p yillik tayyorgarlik jarayonida
saralov tadbirini maqsadga muvofiq amalga oshirishni taqozo etadi.
Tanlov deb, muayyan faoliyatda yuqori natijalarga erishishga
qobiliyatlikishilarni aniqlovchi jarayonga aytiladi.
Voleybolga oid «sport tanlovi» bu kelajakda sport takomillashuvi,
jumladan, musobaqalar faoliyati bilan bog’liq bo’lgan katta nagruzkalarga
bardosh bera oladigan va aynan shu jarayonlarda yuqori natijalarga erisha
oladigan istiqbolli bolalarni izlab topishga imkon yaratadigan usul, uslub va
test-mashqlar majmuasini qo’llash jarayonidir.
Sport tanlovi ko’p yillik sport tayyorgarligi bilan uzviy bog’liq bo’lib,
sport malakalarini o’zlashtirishning dastlabki bosqichidan eng yuqori
bosqichigacha, ya’ni milliy terma jamoalar faoliyatida ham amalga
38
oshiriladi. «Tanlov» tushunchasi o’z ichiga «munosiblik», ya’ni bir sohaga
(ma’lum faoliyatga) insonning moslasha olish masalasini kiritadi. Bu degan
so’z inson nafaqat o’z imkoniyatlari (qaddi-qomati, jismoniy sifatlari, ruhiy
xislatlari va hokazo) bilan muayyan faoliyatga (kasbga, ishga, sportga va
hokazo) mos kelishi kerak, balki ayni faoliyat mazkur inson mijoziga
munosib bo’lishi maqsadga muvofiqdir (emotstiya, mo-tivatstiya
masalalari).
«Tanlov» atamasi o’z tarkibiga yana sportga oid «chamalov»
tushunchasini kiritadi.
Chamalash — bog’chalarda, maktablarda va sport maktablarida
boshlang’ich guruhlarda murabbiyning iste’dodiga, uning bilim va
tajribasiga bog’liq (irsiyat- genetika, evolutstiya, turmush tarzi masalalari).
Sport tanlovi ko’p yillik pedagogik jarayondir. Ko’p yillik sport
tayyorgarligi tizimi o’z mohiyati va maqsadiga binoan ko’p yillik sport
tanlovini o’z ichiga oladi va mazkur jarayonni 4 bosqichda amalga
oshirishni taqozo etadi:
1. Dastlabki tanlov (9—14 yosh).
2. Sportchilarni o’yin ixtisosligiga (vazifasiga) saralovchi tanlov (15-17
yosh).
3. Yuqori malakali jamoalarga tanlov (18—20 yosh).
4. Terma jamoalarga tanlov.
39
Xulosa
Bugungi kunda o`zbek va chet el olimlari sport mashg`ulotlarining ilmiy
asoslarini ishlab chiqqanlar.
Ma`lumki, sport mashg`uloti - inson jismoniy qobiliyatini o`stirishni o`ziga
maqsad qilib olgan pedagogik jaraen bo`lib organizmning rivojlanishi bilan
chambarchas bog`liqdir (mushak, yurak - qon, nafas olish tizimlarini
mustahkamlash, asab tizimini rivojlantirish). Sport mashg`ulotlari yuklamasi ta`siri
masalalari 30 yildan beri mutaxassislarning diqqat markazida turibdi
(L.R.Ayrapet`yants, M.A.Godik, 1992).
Bokschilar bilan turdi jadallikda olib borilgan ishlar mazmunining tahlili shuni
ko`rsatadiki, razminka paytida va yakunlovchi gimnastik mashqlarni
bajaraetganda, shuningdek engil yugurish va shtangalar bilan ayrim mashqlarni
bajaraetganda jadallik minimal bo`ladi. Sog`lomlashtiruvchi jismoniy tayergarlik
vositalariga razminka paytida bajariladigan umumiy rivojlantiruvchi mashqlar,
shuningdek krosslar va sport o`yinlari kiradi.
Sportning u eki bu turining sportchi organizmiga ta`sirini aniqlash uchun
alohida musobaqali mashqning emas butun mashg`ulot jaraenining ta`sirin
o`rganish kerak. Shundan kelib chiqib sport turini guruhlarga taqsimlash uchun
yuklamani xarakterlovchi uch to`g`ri amal qilish kerak. Bularga sport
mashg`ulotlarida bajarilaetgan ishning kuchi (maksimal, submaksimal, katta,
o`rtacha, turli jadallikdagi) ishning tsiklligi eki notsiklliligi, u eki bu harakat
sifatlarining rivojlanishi N.Ozolin (qouq), N.I.Volkov (qoyi) mashg`ulot vositalari
klassifikatsiyasining muhim belgilariga quyidagilarni kiritishni tavsiya qiladilar.
1. Ixtisoslashtirilganlik, ya`ni ushbu sport mashg`uloti vositasining musobaqa
mashqlariga o`xshashligi,
2. Yo`naltirilganlik ya`ni mashqlarning u eki bu harakat sifatining
rivojlanishiga ta`siri.
3. Koordinatsion murakkablik, uning ta`siri mashg`ulotlar samarasi kattaligida
aks etadi.
4. Mashg`ulotning organizmga ta`siri son kattaligi sifatida.
40
Sport mashg`ulotida yuklama deganda sportchining harakat faolligi bilan
bog`liq va uning organizmga ta`siri kattaligi bilan aniqlanadigan jismoniy va asab
kuchlanishlar tushuniladi (L.P.Matveev, qoyw, V.S.Keller, qoyi, P.Kunat, qouw va
boshalar).
A.G.Dembo, S.N.Popov, A.M.Tyurin, Yu.M.Shapkayts (qoiy) vegetativ
funktsiyalarning sport mashg`ulotlari ta`siri ostida o`zgarishini o`rganish
masalalaridan kelib chiqib sport turlari klassifikatsiyasini ishlab chiqdilar. Sport
turlarini guruhlarga taqsimlash uchun yuklamani xarakterlovchi uch mezonga
to`g`ri amal qilish muhim. Ularga quyidagilar kiradi` sport mashg`ulotlarida
bajariladigan ish kuchi (maksimal, submaksimal, katta, o`rtacha, jadaligi turlicha).
Birinchi to`rtta guruhga sportning uzunlikka sakrash va uch marta sakrash,
100 m.ga, 300 m.ga, 800 m.ga yugurish, eshkak eshish va h.z.lar kiritilgan.
Beshinchi guruhda tuzilishi notsikl sport turlari (og`ir atletika, disk, yadro
uloqtirish, balandlikka sakrash) birlashgan. Bunday sport turlari uchun qisqa
muddatli kuchlanish, maksimal kuch talab qilishini xarakterlidir.
To`qqizinchi guruh - sportning bosha turlarini (parashyutli, elkanli, suvmotorli
sport turlari, shashka, ot sporti) o`z ichiga oladi.
V.V.Mixaylov (qoio) sog`lomlashtiruvchi jismoniy tarbiyaning jismoniy
yuklamalari mashqlar hajmi, jadalligi, xarakteri bo`yicha aniqlanadi, deb
hisoblanadi. Olim ularni maxsus uslubiy yo`nalishga ega uch guruhga bo`ladi.
Birinchi yo`nalishi - lazzatlanish samarasi. Jismoniy ish vaqtida tana to`qimalarida
garmonlar - endokrinlar ajralib chiqib qonga o`tadi. Ularning bir qismi markaziy
asab tizimiga etadi va asab markazlariga ta`sir etadi. Natijada harakatla-naetgan
insonda kuvonch va lazzatlanish hissi uyg`onadi.
Ikkinchi yo`nalish - yurak qisqarishlari chastotasi minutagi qattiq zarbni tashkil
etadigan jismoniy yuklamani bajarish, mashg`ulot davomiyligi yuqori charchash
bilan ifodalanadi.
Uchinchi yo`nalish - mashg`ulotlar dasturiga aerobli va tezlik kuch jismoniy
yuklamalarni kiritishni talab qiladi.
41