Turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi

Kumandinlar
Kumandinlar (qumandivandi, quvanti, quvandig/quvandix) Oltoy respublikasi aholisini tashkil etuvchi turkiyzabon etnik guruhlardan biri.
Kumandin tili oltoy tilining shevasi yoki bir qator turkologlarning fikricha alohida til turkiy tillarning uygʻur-oʻgʻuz guruhining xakas kichik guruhida. 1897 yilgi aholini ro'yxatga olish ma'lumotlariga ko'ra kumandinlar soni 4092 kishini, 1926 yilda - 6334 kishini tashkil etgan, keyingi aholi ro'yxatida ular hisobga olinmagan; Rossiya Federatsiyasida 2002 yilgi aholini ro'yxatga olishning dastlabki ma'lumotlariga ko'ra - 3000 kishi. Kumandinlar eng ixcham yashaydilar Oltoy o'lkasi, ichida Kemerovo viloyati. Oltoyda yashovchi boshqa qabilalar singari kumandinlar etnogenezida qadimgi samoyed, ket va turkiy qabilalar ishtirok etgan. Turli turkiy shevalarning qadimiy ta’siri bugungi kunda ham sezilib kelinmoqda, bu esa kumandin tilining lingvistik malakasi borasida bahs-munozaralarga sabab bo‘lmoqda. Kumandiylar tili bir qator fonetik xususiyatlariga koʻra shoʻr tiliga, qisman xakaslarga yaqin. Shuningdek, u oltoy shevalari va hatto turkiy tillar orasidan ajratib turuvchi oʻziga xos xususiyatlarni ham saqlab qolgan. O'rta va katta avloddagi kumandinlar so'zlashuv nutqida o'z ona tilidan foydalanadilar, yoshlar rus tilini afzal ko'radilar. Deyarli barcha Kumandinlar rus tilida gaplashadi, ba'zilari buni o'zlarining ona tili deb bilishadi. Oltoy tilining yozuvi uning janubiy shevalaridan biri - teleut in tili asosida ishlab chiqilgan o'n to'qqizinchi o'rtalari asr Oltoy ruhiy missiyasi missionerlari tomonidan. Bu shaklda u kumandinlar orasida ham taqsimlangan. 1930-yillarning boshlarida kumandinlarni oʻz ona tilida oʻqitishga harakat qilindi. 1933 yilda «Kumandiy-primer» nashr etildi. Biroq, hammasi shu edi. 1990-yillar boshida maktablarda dars rus tilida olib borildi. O'quv predmeti sifatida oltoy adabiy tili o'qitildi, u dialekt bazasi jihatidan farq qiladigan bo'lib, kumandinlarning mahalliy nutqidan sezilarli ta'sir ko'rsatadi.
soyotlar
Soyotlar Buryatiya Respublikasining Okinskiy tumani hududida ixcham yashaydigan kam sonli etnik guruhlardan biridir. 1989 yilgi aholini ro'yxatga olish ma'lumotlariga ko'ra, ularning soni 246 dan 506 kishigacha bo'lgan.
Buryatiya Respublikasi Oliy Kengashi Prezidiumining 1993 yil 13 apreldagi farmoni bilan Buryatiya Respublikasining Okinskiy tumani hududida Soyot milliy qishloq kengashi tuzildi. Bir tomondan, milliy o'z-o'zini ongning o'sishi va rasmiy huquqiy maqomga ega bo'lish imkoniyati munosabati bilan, ikkinchi tomondan, soyotlar Rossiya parlamentiga mustaqil etnik guruh sifatida tan olinish iltimosi bilan murojaat qildilar. 1000 dan ortiq fuqarolar o'z fuqaroligini o'zgartirish va ularni Soyot sifatida aniqlashni so'rab ariza bilan murojaat qilgan. V.I.Rassadinning yozishicha, Buryatiya soyotlari (Moʻgʻulistondagi Xusugul aholisi) taxminan 350-400 yil avval, afsonaga koʻra, soyotlar bilan bir xil urugʻga (Xaasuut, Onxot, Irkit) ega boʻlgan Tsaatlardan ajralib chiqqan. Soyot tili rus tuvalari, moʻgʻul va xitoy monchaklari, tsengel tuvalari (dasht guruhi) tillarini hamda tofalar, satatanlar, uygʻur-urianxaylar tillarini oʻzida birlashtirgan Sibir turkiy tillarining Sayan kichik guruhiga kiradi. Soyts (tayga guruhi). Soyot tili yozilmagan, o'z rivojlanishida mo'g'ul tilining, hozirgi bosqichda - buryat va rus tilining sezilarli ta'sirini boshdan kechirgan. Endi soyotlar o'z tillarini deyarli butunlay yo'qotdilar: uni faqat katta avlod vakillari eslashadi. Soyot tili juda yomon o‘rganilgan.