Turkm dili-7 2017. indd

nji gönükme. Aşakdaky tekstden habar, sorag we ýüzlenme sözlemlerini tapyp, olaryň many aňladyşlaryny düşündiriň. Galdyrylan dyngy belgilerini goýup göçüriň.

Ol Myradyň ýanyna geldi//

• 
  Myrat, ýör, ikimiz düýejik ýasanmaga gideli//
  
• 
  Düýejik // Nirä//
  
• 
  Hol ilerki ýapjagazyň boýuna//
  
• 
  Ýok, ýok//
  
• 
  Näme üçin ýok//
  
• 
  Ol bizi akdyrar ahyry//
  
• 
  Wiý, bujagaz oglanyň samsyjakdygyny/ Akar ýaly biz näme gurjakmy//
  

Tüweleýiň diňe pişgäni göterişi ýaly ýäpjagazam diňe gurjagy akdyrar//
(B. Kerbabaýew, «Öten günler»).

Sorag-ýüzlenme sözlemi

▲ Içki joşguny bildirýän sorag sözlemlere sorag- ýüzlenme sözlemi diýilýär.

Bu sözlemler belent heň bilen aýdylýarlar. Ýazuwda olaryň yzyndan sorag-ýüzlenme belgisi (?!) goýulýar.

Sorag-ýüzlenme sözlemleri çeper eserlerde duş gelip, sözlemiň beýleki görnüşlerine garanda has az ulanylýar.

Olary yzyndaky dyngy belgisi (?!) boýunça tanamak bolýar.
Bu sözlemleriň ýasalyş ýollary:

1. 
   –my, -mi sorag goşulmasy arkaly.
   
2. 
   Adamyň içki duýgusyny bildirýän sözler arkaly.
   

Sorag-ýüzlenme aňladýan äheň arkaly sorag-ýüzlenme sözlemleri pikir aňladyşlary we äheňi taýdan tassyklatjak bolmagy, geňirgenmegi, gatyrganmagy, çaklamagy, haýran galmagy aňladýarlar.
Meselem:

• 
  O-how, ol henizem ugranokmy?!
  
• 
  Ýok, ugranok.
  
• 
  Hiý, şeýle-de eglenmek bolarmy?!
  

32. 
    nji gönükme. Habar, sorag, ýüzlenme, sorag-ýüzlenme sözlemlerini anyklaň. Sözlemleriň soňundaky dyngy belgileriniň goýluş sebäbini düşündiriň.
    

• 
  Älhepus, ussa, bu kätmeni-hä oňarypsyň-ow!
  
• 
  Ýogsamam, biziň elimizden çykan zadyň erbedi bol- maz!
  
• 
  Bu dirzin näme? Sen dirzin hem bejerýärmiň?
  
• 
  Buw, Näzik¹ eje, sen nirede gezip ýörsüň?! Şony bir bejerip dirzin ederin weli, köneligini tanap-da bilmersiň.
  
• 
  Sen demre-de jan berip bilersiň.
  
• 
  Näme, demre jan bermek kyn zat däl. Traktor dagyny hem men ýasap biljek ahyry!
  

(A. Durdyýew, «Bally molla»).

33. 
    nji gönükme. Sözlemleriň aýdylyşlary we pikir aňladyş- lary boýunça görnüşlerini kesgitläň. Sözlemleriň soňuna goýul- maly dyngy belgilerini goýup, ýazuw kadasyna laýyklap göçüriň.
    

• 
  Dogry aý(?)dýaň, Näzik eje, gyzlaryň meni halamajak
  

gümanam ýok// Bibijemaly aýryp bilsem, halan gyzymy alyp biljek// Hany, äber, kätmeniňi göreýin// Mun..ň-a ul- lakan işi ýok ekeni//

• 
  Hawa-la, ussa jan, ullakan işi näme işlesin// Seniň gyz almagyňa Bibijemalyň näme gürr..ňi bol..p biler// Ol ýüz..gara seni gaýta ikelläp öýermeli ahyry//
  
• 
  Ýogsa näme – diýip, ussa Näzik ejäniň kätmenini oda saldy//