Turkm dili-7 2017. indd

njy gönükme. Özbegistanyň Döwlet gerbinde şekillen- dirilen zatlar barada pikiriňizi iş depderiňize ýazyň.

Gaýtalamak üçin soraglar we ýumuşlar:

1. 
   Sözlemiň nähili agzalaryna deňdeş agzalar diýilýär?
   
2. 
   Deňdeş eýeleri, habarlary, aýyrgyçlary we dol- durgyçlary tapawutlandyryp bilýärmisiňiz?
   
3. 
   Deňdeş agzalar bir-birleri bilen nähili baglanyş- ýarlar?
   
4. 
   Baglaýjy kömekçiler sözlemdäki hyzmatlaryna görä haýsy topara bölünýärler? Mysallarda görkeziň.
   
5. 
   Baglaýjy kömekçiler bilen gelen deňdeş agzalaryň aralaryndaky dyngy belgileriň goýluşyny düşündiriň.
   
6. 
   Sözlemde deňdeş agzalar bilen jemleýji sözleriň arasynda nähili dyngy belgileri goýulýar? Mysallarda subut ediň.
   

ÝÖNEKEÝ SÖZLEMLERIŇ GURLUŞY

Ýönekeý sözlem-

Ýygnak

Ýaýraň

At

Doly

Doly däl

Eýeli

Eýesiz

Eýesi
näbelli
§ 39. ÝYGNAK WE ÝAÝRAŇ ÝÖNEKEÝ SÖZLEMLER

113. 
     nji gönükme. Okaň. Çep we sag taraplardaky ýönekeý sözlemleri deňeşdiriň. Çepdäki sözlemler haýsy agzalardan yba- rat. Sag tarapdaky sözlemlerde nähili agzalar bar?
     

1. Gurban okaýar.	1. Gurban Nöküsde okaýar.
2. Awtobus ugrady.	2. Bu awtobus şähere ugrady.
3. Men okajak.	3. Men şu gün «Göroglyny» okajak.
4. Jigim haýran	4. Meniň jigim maýmyna haýran galdy.
galdy.	5. Ýaşlar myhmanlary gutlamaga
5. Ýaşlar geldiler.	geldiler.

▲ Eýe bilen habardan (baş agzalardan) düzülen sözlem ýygnak ýönekeý sözlemdir.
Meselem:
Göläm otlaýar. Berdi oýnaýar. Çary ýazýar.
▲ Öz içinde aýyklaýjy agzalary bolan sözlem ýaýraň ýönekeý sözlemdir.
Meselem:
Sakarja göläm gowy otlaýar. Kiçijik Berdi howlu- da oýnaýar. Çary Höküsden hat ýazýar. (Bu sözlemleri ýokarky sözlemler bilen deňeşdiriň).

113. 
     nji gönükme. Böleklerden ýygnak we ýaýraň ýönekeý sözlemleri tapyň. Göçüriň. Baş we aýyklaýjy agzalaryň aşagyny çyzyň.
     

1. Mugallymlar okadýarlar. Okuwçylar yhlasly oka- ýarlar. 2. Dil uzyndyr. Ynsan özüniň uzyn dilini jylaw- lap bilmelidir. (Gazetden). 3. Gulak asyldyr. Ol ýagşy- ýaman sözleri diňleýändir. Gulak adamy kä igledýär, käte çişirýär. (Şol ýerde). 4. – Dünýämiz giň. Meşhur bagşy – sazandalaryň öňem ençemesi ýaşap geçipdir, ýene geçer durar. Olary durmuşdan boş geçirmeli däldiris. Gözlemeli, idemeli hem tapmaly. (A.Aşyrow «Könegüzer»). 5. Bagt arzan däldir. Biz oňa ýetmek üçin uzak menzilleri sökme- lidiris. (Žurnaldan).

113.