Turkm dili-7 2017. indd
Download 438.92 Kb.
|
7-synp. Turkmen dili (2017, M.Hanmatow, A.Hanmatow)
- Bu sahifa navigatsiya:
- § 2. SÖZ WE SÖZ DÜZÜMI
- Söz düzümi
|
Dyngy belgiler |
. nokat |
: iki nokat |
… köp nokat |
, otur |
; nokatly otur |
( ) ýaý |
« » goşa dyrnak |
? sorag |
! ýüzlenme |
?! sorag ýüzlenme |
Grammatikanyň dyngy belgileriniň kadalaryny öwre- n-ýän bölümine punktuasiýa (grekçe punktum «nokat» diýmekdir) diýilýär.
§ 2. SÖZ WE SÖZ DÜZÜMI
njy gönükme. Sözleri okaň. Olar näçe sesden, bogun- dan ybarat? Sözleriň haýsy söz toparyna degişlidigini, nämäni aňladýandygyny anyklaň.
Owadan, bäş, okamak, siz, bag, gyzlar, haly, gülzarlyk, ajy, örän ylgamak, ýedinjiler, ukyply, emma, tarap, ýaly, öýlän, gije, süýji.
Söz
▲ Söz diliň esasy birligidir. Adamlar sözüň kömegi bilen predmetleri, hadysalary, düşünjeleri, olaryň özara gatnaşygyny aňladýarlar. Sözleriň esasy köplügi özbaş-
dak many aňladýan atlardan, sypatlardan, işliklerden, … ybaratdyr. Özbaşdak many aňladýan sözler sesleriň ut- gaşmasyndan hasyl bolýarlar, bir ýa birnäçe bogundan durýarlar. Olar dürli söz toparlaryna degişli bolmak bilen, leksiki hyzmata eýedirler. Sözuň aňladýan düşünjesi onuň leksiki hyzmatydyr.
Söz düzümi
▲ Sözleriň grammatik we many taýdan özara birikmesin- den emele gelen sintaktik birlige söz düzümi diýilýär. Söz düzümi iki ýa-da köp sözden bolup bilýärler.
Meselem: Akylly adam, at gazanan artist.
Söz düzümini hasyl edýän sözler doly manyly bo- lup, biri beýlekisine garaşly bolýarlar. Olar biri-biri bi- len ylalaşma, ýanaşma hem-de eýerme ýollary arkaly baglanyşýarlar (jedwele serediň).
Söz düzümi |
Baglanyş ýollary |
1. Biziň şäherimiz. |
Sanda we ýöňkemede ylalaşýanlygy üçin – ylalaşma baglanyşygy. |
2. Asylly gyz.Ýaşyl ýaprak. |
Söz üýtgediji goşulmasyz, kömekçi sözsüz, tertip tanýyndan baglanyşanlygy sebäpli – ýanaşma baglanyşygy. |
3. Guş ýaly uçmak. |
Garaşly sözüň belli bir şekilde gelmegini esasy sözüň talap edýänligi üçin – eýerme baglanyşygy. |
Söz düzümini hasyl edýän sözler iki bölekden ybarat bolup, olaryň birinjisine garaşly söz [G], ikinjisine esasy söz [E] diýilýär. Olar biri-birini aýyklap gelýärler.
Meselem: Amanyň [G] bagy [E], galam bilen [G] ýazmak [E]. Bu okalgadaky kitaplar. Bu [G] okalgadaky [E], okalgadyky [G] kitaplar [E]
njy gönükme. Aşakdaky söz düzümleriň garaşly sözüni hem-de esasy sözüni anyklap depderiňize göçüriň.
Artygyň enesi. Bu adam. Gün ýaly nan. Edepli oglan. Üç agaç. Surat çekmek. Bilbil ýaly saýramak. Ylgap git- mek. Iňlisçe geplemek. Habar bermek.
Download 438.92 Kb.
Do'stlaringiz bilan baham:
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling