Türkmen halk döredijiligi
Download 1.41 Mb. Pdf ko'rish
|
Türkmen halk döredijiligi II-2017`Türkmen döwlet neşirýat gullugy
|
Şadessanlar. Oguznama
120 Türkmen halk döredijiligi Garasülük şeýle edip, suw çykardy. Barça halaýyk şat boldular. Oguz ol işi görüp, oňa köp sowgatlar berip, ony il ýurtçysy etdi. Oguz «Biz jahany eýelemek üçin, älem etraplaryna barýarys. Ýer we ýurdumyz onda eýesiz galdy. Eger duşmanlar gelip, öýlerimizi talasalar, gürrüňsiz, betnam we betbagt bolarys. Nesýe umydynda nagty goldan bersek bolmaz» diýip oýlandy. Oguz ol sebäpden ýurduna dolandy we ol ýerde köp ymaratlar bina etdi. Wagtyny aýşy-eşret we näzi-nygmatlar bilen geçirýärdi. Dogrusyny Allatagala bilýändir. Oguzyň Gyl Barak kowumy bilen uruş etmegi Gyl Barak garaňkylyk sebitinde ýerleşýän bir welaýatdy. Är kişileri garaýüz we betgelşikdi. Hatynlary päkize we hupsuratdylar. Oguz olaryň ýakynyna ýetdi. Soňra «Köp ýurtlar we ýerler bize il we tabyn bolup, paç bermekligi kabul etdiler. Siz hem salgyt bermekligi kabul ediň. Bolmasa-da, söweşe taýýar boluň!» diýip, dokuz kişini ilçilige iberdi. Olar ilçilere diýdiler: − Eger siz dokuz kişi bolup, biziň iki kişimize garşy söweş edip bilseňiz, biz paç bermekligi kabul edip, size tabyn bolaly. Bolmasa, öz ugruňyza gidiň. Ilçiler ol jedele ar edip we boýun towlap diýdiler: − Biziň iki kişimiz siziň iki kişiňiz bilen söweş etsin. Olaryň adaty şeýledi. Iki howzy ak ýelim we gara ýelim suwy bilen doldurýardylar. Söweş wagtynda ilki ak ýelimli suwa girip-çykyp, guma agynap, soň gara ýelimli suwa girip-çykyp, ýene guma agynaýardylar. Onsoň olara hiç ýarag zeper ýetirmezdi. Ahyry ol iki ilçi heläk bolup, ýedi kişi gaýdyp gelip, ýagdaýy Oguza beýan etdiler. Oguz derrew atlanyp, olaryň üstüne baryp, söweş etdi. Duşmanlar üstün gelip, Oguz leşgerinden köp halaýygy öldürdiler. Galanlary bolsa pytradylar. Oguz söweş bilen olara bäs gelip bilmejekdigini gördi. Şol sebäpli yzyna gaýtdy. Bir derýa ýetdi. Ondan sal bilen ötüp, tamam gaçanlar ol ýerde jemlener ýaly, iki suw arasynda mekan tutdy. Tötänden Oguzyň goşunyndan bir kişi baraklylaryň içine gaçyp, hatynlar arasynda gizlenipdi. Hatynlar ony görüp, jemalyna haýran bolup, geň galyp, ony It Baragyň hatynynyň gaşyna eltdiler. Hatyny onuň bilen jynsy gatnaşyk etmäge meýillendi. Şol sebäpden gaýybana Ogu- 121 za aşyk bolup, ony ilçi edip, «Eger bu jemagata üstün çykmak hyýalyň bar bolsa, demirden tikenler ýasap, her kişi ýanlaryna bir owuç alsynlar. Uruş çagy olary ýere sepsinler. Öz atlarynyň aýaklaryna bolsa, demir tikenden zeper ýetmez ýaly, ýapyk nal ursunlar. Duşmanyňyzyň ýelim degmedik ýeri bolan ýüzüne, ok ýagdyryň!» diýip, Oguza garşy ugratdy. Oguz bu haly eşidip, şady-horram boldy. Oguz on ýedi ýyllap ol ýerde bo- lup, hupsurat kişilerini olaryň hatynlarynyň ýanyna iberdi. Olar hatynlar bilen aýşy-eşret edişip, mätäçliklerini diläp alyp, leşger taýýarlygyny edýärdiler. Ol müddetde çagalar kämillik hetdine ýetip, Oguzyň ol ýerde dört ogly doguldy. Oguz leşgerinde bir hatyn göwrelidi. Äri uruşda wepat bolupdy. Do- gurjak wagty gelip ýetdi. Ol töwerekde bir köwek agaç bardy. Hatyn ol agajyň arasyna baryp, dogurdy. Ogluny Oguzyň alnyna getirdiler. Oguz ýagdaýlary bilip, oňa «Gypjak» at goýdy. Ol at gybukdan gelip çykandyr. Türkmen dili bilen ortasy çüýrän agaja «gybuk» diýýärler. Barça gypjak kowumlary onuň neslindendirler. Oguz ol çäre bilen Gyl Baragy tutup, iki ýyl ol welaýatda mekan tutdy. Barça halaýygy öz golastyna girizip, olara engamlar etdi. Ol welaýatyň ala- dalaryndan dynyp, ol sebitiň golaýynda bolan zulmat welaýatyna ýöriş etdi. Dogrusyny Allatagala bilýändir. Oguzyň zulmata baranynyň we ol ýeriň ýagdaýlarynyň beýany Oguz garaňkylyga, ýagny zulmata ýetdi. Garaňkylyk sebäbinden oňa girmek örän kyndy. Geňeşdarlary we akyldarlary hernäçe geňeş etseler-de, peýda bermeýärdi. Garasülük atasynyň gaşyna baryp, ol müşgil işi oňa arz etdi. Atasy Buýşy hoja diýdi: − Kürrelerini we taýçanaklaryny ýagtylykda baglap, dört sany taýça- nakly gysraga we dokuz sany kürreli eşege münüp, zulmata girsinler. Maksadyňyz we matlabyňyz hasyl bolandan soň, yza dolanan wagtyňyzda ol gysraklar we eşekler öz kürreleri üçin ýoluny ýalňyşman çykarlar. Garasülük bu ýagdaýy Oguza beýan etdi. Bu pikir oňa makul görnüp, onuň tälimi bilen zulmata girdi. Üç gün ýol ýöredi. Birden sag tarapyndan «Her kim bu zulmatdan bir zat alsalaram puşman ederler, almasalaram puşman ederler» diýen ses eşitdiler. Käbir kişiler hiç zat almadylar. Käbir- leri bolsa azrak zat aldylar. Ol zulmatdan çykdylar. Görseler, alan zatlary Şadessanlar. Oguznama 122 Türkmen halk döredijiligi tamam gymmat bahaly göwherler eken. Ol eden işlerinden zat alanlar we almadyklar tamam puşman etdiler. Buýşy hoja öz ogly Garasülüge diýdi: − Leşgerimiz bu ýerden yza gaýtjak bolup durlar. Bu habar il we ýaga ýetendir. Maslahat şudur. Bu ýerden ýüz kişini salamatlyk we ýeňiş habarymyzy öý-ilimize eltmek üçin ibereliň. Goý, il we uruglarymyzyň barçasy şady-horram bolup, duşmanlarymyz gam-gussa batsynlar. Bu ha- barymyz has-da berk bolar ýaly elimize düşen barça hazynalary ol ýere ibereli. Garasülük bu sözi Oguza aýtdy. Bu oňa makul görnüp, Garasülüge köp sowgatlar edip, öz hususy haladyny hem oňa berdi. Ýüz arabaly kişini bu işe belläp, barça genji-hazynalary olar bilen iberdi. Ol döwürde ýarlyg we nyşan ýerine ok-ýaý bilen altyn peýkam ulanyl- ýardy. Oguz iki altyn oky öz ýaýy bilen ýarlyg nyşanasy üçin olara berdi. Ýolda, nirä ýetseler, olara azyk we bede berip, mynasyp hyzmatlar we hormatlar edýärdiler. Oguz olary iberenden soň ol ýerde ýedi günläp mekan tutdy. Soňra göç edip, Derbendi Şudut tarapa rowana boldy. Ol Derbendiň ilaty we ýaşaýjylary garakçydylar. Olar leşgerleriň atlaryny tamam ogur- ladylar. Oguz Garasülügi ýanyna çagyryp diýdi: − Biziň bu düşen ýerimiz örän dar we erbet ýer eken. Bu ýeriň ogrusy hem köp eken. Bularyň çäresini neneňsi taparys? Garasülük ol işiň alajyny atasyndan sorady. Ol diýdi: − Abadan bolan Derbendiň dört ýanyndan çozup, talap, haraplyk etmek gerek. Garasülük bu sözi Oguza diýdi. Oguz onuň diýen işini berjaý edip, welaýatlary dört ýanyndan haraplap, gyrgynçylyga we talaňçylyga başlady. Ýazdan tomusa çenli onda mekan tutup, ol işi ýerine ýetirýärdiler. Der- bent halaýygy ol haly görüp, ejiz we perişan bolup, bir-biri bilen jemlenşip, maslahat etdiler. Dokuz at peşgeş bilen Oguzyň hyzmatyna gelip, boýun we tabyn boldular. Oguz olary görüp, diýdi: − Neçün biziň bu ýere gelenimiz bäri niçe wagtlap bize tabyn bolman, boýun towladyňyz? Olar jogap berdiler: − Aramyzda köp diwana we akyl kişiler bardyr. Bu wagta çenli diwanalaryň sözüni amal edipdik. Erbet iş edendigimizi bildik. Indi akylly kişiler bize nesihat berenlerinden soň, tabynlyk we bendelik kemerini bili- mize baglap, hyzmatyňyza geldik. Oguz diýdi: 123 − Siz öz günäleriňizi bildiňiz. Men hem siziň günäleriňizi ötüp, barçaňyzy bagyşladym. Emma iki sany at ogurlap äkitdiňiz. Ol ata meniň meýlim köpdi. Eger ol atlary tapyp getirmeseňiz, biriňizi hem diri goýmaz men. Olar äkiden atlaryny tamam getirdiler. Emma aralarynda ol iki at ýokdy. Oguzyň meýli ol iki atdady. Ýene olara köp syýasatlar etdi. Olar bir aý möhlet diläp, welaýatlara kişiler iberdiler. Ol atlary tapyp, Oguzyň hyzmatyna getirdiler. Ol hoşal bolup, olara köp enaýat we mähribanlyklar etdi. Raýaty goramak we hasyl toplamak üçin emeldarlar belläp, olara hoş sözler we göwünlikler berdi. Dogrusyny Allatagala bilýändir. Şadessanlar. Oguznama |
