Turon nashr

Буларга:
Хусусий сектор (Private sector)- Марказий ёки маҳаллий ҳукумат ёки давлат идораларига тегишли бўлмаган ёки бошқарилмайдиган ташкилотлар.⁷ Хусусий сектор жисмоний шахслар томонидан бошқариладиган бизнесдан иборат.⁸
Давлат сектори (public sector). Марказий ёки маҳаллий ҳукумат ёки давлат идораларига тегишли ёки бошқарадиган ташкилотлар ёки маҳаллий бўлсин, ҳукумат назорати остида бўлган миллий иқтисодиётнинг бўлими Давлат сектори деб номланади.
Чекланган компаниялар (Limited companies)- Чекланган компания аъзолари ёки абонентларнинг жавобгарлиги улар инвестиция қилган ёки компанияга кафолатланган нарсалар билан чекланади. Чекланган компаниялар акциялар ёки кафолат билан чекланиши мумкин. Акциялар билан чекланган компанияда аъзоларнинг жавобгарлиги акцияларнинг тўланмаган қиймати билан чекланади. Кафолат билан чекланган компания эгаларининг жавобгарлиги, эгалари тугатилган тақдирда, компания активларига ҳисса қўшишни ўз зиммаларига олишлари мумкин бўлган миқдор билан чекланади. Биринчи яна бўлиниши мумкин давлат компаниялари (давлат чекланган компаниялари) ва хусусий компаниялар (хусусий чекланган компаниялар). Хусусий чекланган компанияга ким аъзо бўлиши мумкинлиги қонун ва компания қоидалари билан чекланган. Аксинча, ҳар ким давлат чекланган компаниясининг акцияларини сотиб олиши мумкин. Чекланган компанияларни аксарият мамлакатларда топиш мумкин, аммо уларни тартибга солувчи батафсил қоидалар жуда хилма-хил.⁹
Ягона савдо ва шериклик одатда кичик ёки ўрта бизнес бўлса, чекланган компания мақоми ҳар қандай ҳажмдаги корхоналар учун ишлатилади.
Чекланган компанияга эгалик қилиш ва бошқариш қонуний равишда алоҳида бўлиб, улар бир шахс ёки бир гуруҳ шахсларга тегишли бўлиши мумкин. Улар:
(а) Акциядорлар эгалари, аммо акциядорлар сифатида компаниянинг кунлик фаолияти давомида чекланган ҳуқуқларига эга. Улар капитални таъминлайди ва даромад олади. Аксиядорлар институционал инвесторлар яъни (масалан, суғурта компаниялари ва пенсия жамғармалари), хусусий шахслар ёки ходимлар.
(b) Директорлар акциядорлар томонидан компанияни бошқариш учун тайинланади. Буюк Британияда директорлар кенгаши бошқарув ва ходимларни назорат қилади ва акциядорлар олдида ҳисобот беради, лекин у иккала гуруҳ – эгалари ва ходимлари олдида ҳам масъулиятга эга:
(i) Ижрочи директорлар (Executive directors)- ташкилотнинг кундалик ишларида қатнашадилар.
(ii) Ижрочи бўлмаган директорлар (Non-executive directors)- директорлар маслаҳат бериш қобилиятига эга бўлса қўшилишга таклиф қилинади, одатда ўзларининг қобилиятлари ёки тажрибаларини кенгаш муҳокамаларига жалб қилиш учун умумий кўрсатмалар берилади.
(с) Операцион бошқарув (Operational management) одатда бизнесни бошқариш учун ёлланган ва кенгаш олдида ҳисобдор бўлган мартаба менежерларидан иборат.
Буюк Британияда чекланган компаниялар икки турга бўлинади: хусусий чекланган компаниялар (Х Limited) ва чекланган компаниялари (х plc). Улар қуйидаги белгилар асосида фарқланади:
(а) Акциядорлар сони (Number of shareholders). Аксарият хусусий компаниялар фақат оз сонли акциядорларга тегишли. Оммавий компаниялар одатда инвестиция қилувчи жамоатчиликнинг кенг қисмига тегишли.
(b) Акцияларнинг ўтказилиши (Transferability of shares). Оммавий компанияларнинг акциялари кенг жамоатчиликка таклиф қилиниши мумкин. Амалда бу улар фонд биржасида котировка қилиниши деган маънони англатади. Бошқа томондан хусусий компанияларнинг акциялари камдан-кам ҳолларда акциядорларнинг розилигисиз ўтказилади.
(с) Акциядорлар сифатида директорлар (Directors as shareholders). Хусусий чекланган компаниянинг директорлари оммавий компания директорларига қараганда компания акцияларининг катта қисмига эга бўлиш эҳтимоли кўпроқ.
(d) Капитал манбаи (Source of capital).
(i)Хусусий компаниянинг устав капитали одатда учта манбадан таъминланади:
1) Таъсисчи ёки асосчиси (The founder or promoter);
2) Таъсисчи ёки иш берувчининг бизнес шериклари (Business associates of the founder or employer);
3) Венчур капиталистлари (Venture capitalists).
(ii) Оммавий компаниянинг устав капитали, қўшимча равишда, тан олинган бозорлардан фойдаланган ҳолда тўғридан-тўғри ёки институционал инвесторлар орқали жамоатчиликдан жалб қилиниши мумкин.
Кўпгина компаниялар кичик йўл билан бошланади, кўпинча хусусий компаниялар сифатида фаолият юритадиган оилавий корхоналар сифатида, кейин улар оммавий компанияларга айланиб, инвесторларни акцияларга обуна бўлишга таклиф қилишлари мумкин. Шундай қилиб, мавжуд бўлган янги капитал фирмага ўз фаолиятини кенгайтириш ва кенг кўламли операциянинг афзалликларига эришиш имконини беради.
Чекланган компаниянинг афзалликлари ва камчиликлари мавжуд. Афзалликларига қуйидагилар киради:

• 
  Инвестиция учун кўпроқ пул мавжуд бўлиши;
  
• 
  Чекланган жавобгарлик туфайли инвесторлар учун хавф камаяди;
  
• 
  Улар алоҳида юридик мақомига эга. Компания мулкка эгалик қилиши, шартномалар тузиши ва ҳоказоларни амалга ошириши мумкин;
  
• 
  Назорат мулкчилик шакли асосида қонунда алоҳида белгиланган. Инвесторлар операцияларда иштирок этишлари шарт эмас;
  
• 
  Ҳажми бўйича чекловлар қўлланилмайди. Баъзи компаниялар миллионлаб акциядорларга эга.
  
• 
  Улар мослашувчанликни таклиф қилишади. Капитал ва корхонани бирлаштириш мумкин.
  

Камчиликлари:

• 
  Ҳуқуқий барқарорлик харажатлари. Масъулияти чекланганлиги сабабли, аксарият чекланган компанияларнинг молиявий ҳисоботлари текширилиши ва акциядорлар учун эълон қилиниши керак.
  
• 
  Аксиядорлар ўзларининг акцияларини янги менежерлар гуруҳига сотишдан бошқа амалий кучга эга эмаслар, гарчи улар директорларни ишдан бўшатиш учун овоз беришлари мумкин.