o‘zak morfema
|
affiksal morfema
|
sov
|
chi
|
to‘y
|
chi
|
dasturxon
|
chi
|
to‘y
|
lik
|
to‘y
|
lik
|
kelin
|
bibi, oyi, bola, poshsha,-chak,-lik,-li
|
to‘y
|
la/sh/moq
|
to‘y
|
chiq
|
to‘y
|
la/moq
|
quda
|
chilik
|
mehmon
|
garchilik
|
ajra
|
sh/moq
|
ajr
|
im
|
uy
|
la/n/moq
|
So‘z yasovchi -chi qo‘shimchasi ot yasovchi qo‘shimcha bo‘lib quyidagi leksemalarni yasaydi
To‘ychi so‘zi to‘y o‘tkazayotgan odam yoki to‘yda ishtirok etayotgan mehmon sifatida tushuniladi.
Sovchi so‘zi sof turkiy tilga mansub bo‘lgan ʻsavʻ xabar, nutq ma’nolarni bildiruvchi asosga chi qo‘shimchasini qo‘shish orqali yasalgan. O‘zbek tilining etimologik lug‘atida сав+чы shaklining unlilar o‘zgarishi natijasida sovchi ko‘rinishiga kelgan.67
Dasturxonchi so‘ziningasosi dast so‘ziga -or qoshimchasini qo‘shilishidan tuzalgan, tartib topdirilgan ma’nosini bildiruvchi so‘zga –xon morfemasi qoshilib, ustiga yegulik qo‘yiladigan matoni bildirgan. Tojikcha so‘zga turkiy -chi qo‘shimchasini birlashtirish orqali dasturxonchi leksemasi xosil bo‘lgan va dastarxonchi shaklida ham uchratish mumkun. 68
Shu kabi to‘y konseptiga aloqador yasama so‘zlarni qo‘shimcha qo‘shish, ikki ma’no anglatuvchi morfemalarni qo‘shish, juftlash va takrorlash yo‘li bilan to‘y bilan bog‘liq so‘zlar o‘zbek madaniyatining to‘y konseptosferasini boyitib borgan va quyidagi jadvalda misollar keltirilgan.
Xulosa qiligan holda –chi, -lik, qo‘shimalari to‘yga aloqador bo‘lgan ot so‘z turkumiga oid so‘zlarni yasashda asosoy o‘rinda tursa, fe’llar ko‘p hollarda -la affiksi yordamida hosil qilinadi.
Quyidagi jadvalda to‘y/bayram konseptiga oid so‘zlarning yasama shakliga misollar berilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |