U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Real vaqt tizimlari va OTlari 
Real vaqt tizimlari maxsus ilovalar uchun, masalan, ilmiy 
tajribalar uchun, tasvirlarga bog‘liq tibbiy tizimlarda, sanoatdagi 
boshqarish tizimlarida, aks ettirish (display) tizimlarida, kosmik 
uchishlarni boshqarish tizimlari, AESlarda va boshqalarda, boshqarish 
qurilmalari sifatida ko‘p ishlatiladi. Bunday tizimlar uchun aniq 
aniqlangan vaqt cheklashlarining bo‘lishi va bajarilishi (javob vaqti - 
response time, buzilishsiz ishlash vaqti va h.k.) o‘ziga xos. Real vaqt 
tizimlari hard real-time va soft real-time turlarga bo‘linadi. 
Real vaqt tizimlarining ikki turi mavjud. Ular quyidagilar: 
Hard real-time - tizimlar – vaqt bo‘yicha cheklashlar 
buzilganda u boshqaradigan obyektda xatolik (rad etish) vujudga 
kelishi mumkin bo‘lgan real vaqt tizimlari hisoblanadi. Masalan, 
avtomobil 
dvigatelini 
boshqarish 
tizimi, 
kardiostimulyatorni 
boshqarish tizimi va boshqalar. Bunday tizimlarda ikkilamchi xotira 
cheklangan yoki mavjud emas. Ma’lumotlar operativ xotirada (RAM) 
yoki doimiy xotira qurilmasida (DXQ, ROM) saqlanadi. 

---

32 
Bunday tizimlardan foydalanishda umumiy maqsadlardagi OT 
uchun o‘z o‘rniga ega bo‘lmagan vaqtni bo‘lish tizimlari bilan 
nomuvofiqliklar vujudga kelishi mumkin. Oddiy til bilan aytganda, 
bunday tizimlarning ishlashida uzilishlarga ruxsat etilmaydi. 
Tizimning asosiy ishlash sikli uchun barcha zarur ma’lumotlar 
oldindan xotiraga yuklanishi kerak. Bunday tizimning kodini 
bajaradigan jarayon diskka ko‘chirilishi mumkin emas. 
Bunday tizimlar uchun OT odatda soddalashtirilgan, virtual 
xotira o‘rniga fizik xotira ajratiladi, qolgan barcha resurslarni 
virtuallashtirish turlari bo‘lishi mumkin emas. Real vaqt OTlarini 
ommaviy ishlab chiqish amaliyoti umumiy maqsadlardagi OTlar 
ochiq dastlabki kodlari asosida “barcha ortiqchaliklarni olib tashlash” 
yo‘li bilan bunday OTlarni ishlab chiqish amaliyoti hisoblanadi. Lekin 
bunda ehtiyotkorlikka rioya etish kerak bo‘ladi.